Fragment nga libri:
Forcat e shpirtit
Një ditë të vitit 1982, disi “incognito”, ai kishte zbarkuar papritur me helikopter në Creuze, në shtëpinë e një filozofi “chretien”, Jean Guitton, një nxënës i dikurshëm i filozofëve Henry Bergson, Chevalier dhe Maurice Blondel. Filozofi i vjetër që e njihte prej kohësh Miteranin, u çudit kur ai iu shfaq në derë. Mendoi se diçka e rëndësishme e kishte shtyrë presidentin të shkonte gjer atje.
“Meqenëse ju jeni specialist i kohës dhe i përjetësisë, dhe meqë ajo që ne e quajmë vdekje, është kalimi i kohës drejt përjetësisë, dua t’u pyes, ç’është vdekja dhe bota e përtejme?”
Filozofi, që e njihte presidentin si një materialist dialektik dhe socialist të flaktë, nuk e priste një pyetje të tillë. Duke kujtuar atë moment, Jean Guitton, autori i librit të njohur Koha dhe përjetësia, kujtonte:
“Atë ditë ai më tha se feja është një grumbull absurditetesh. – Jo, iu përgjigja, është një gjithësi misteresh. Absurditeti është hiçi, i cili ka veçse një zgjidhje: t’ia heqësh vetes me një plumb. Ndërsa misteri është një shkallare ku ne ngjitemi!
Ai më tha se cila është shkalla e fundit?
– E thjeshtë, iu pergjigja, është vetë vdekja.
– Po pas vdekjes?
– Pas vdekjes është bota e përtejme!
– Po ç’është atëherë bota e përtejme?
– Nuk e di… por unë di vetëm se ajo quhet botë e përtejme!”
Atë ditë kishin folur bashkë për Sartrin, absurditetin, hiçin, misterin… Madje Guitton i kishte recituar dhe disa vargje të Viktor Hygoit për misterin. “Jam i sigurtë që në thellësi të tij Miterani ishte një mistik, – do të kujtonte filozofi Guitton lidhur me këtë takim në librin tjetër të tij Një shekull, një jetë (Un siècle, une vie). – Ai më tha se asnjëherë nuk e ka mohuar besimin në fenë gjatë kohës së tij të fëmijërisë… Nëse do ta krahasoja me Shirakun dhe d’Esten-in, që të dy këta katolikë dhe praktikanë, do të thoja se edhe pse Miterani ishte i shkëputur nga feja, ai kishte në vetvete një lloj mistike…”
Katër vjet më vonë, në qershor të vitit 1986, Miterani do ta vizitonte përsëri filozofin plak, i cili si dhe ai kishte qenë gjatë luftës i burgosur nga gjermanët në kampin Oflag XIA. Guitton i tregoi kishën e vogël pranë, altarin që kishte ngritur vetë dhe një “chapelle” plot simbole filozofike e teologjike. Në një vitrazh, ai i tregoi simbolet që shprehnin të kaluarën dhe të ardhmen, siç i konceptonte ai. “Ishim vetëm, – do të shkruante Guitton, – presidenti rrinte në heshtje. Helikopteri që e kishte ulur në tokë e mori më pas sërrish për të kryer detyrat e tij…”
Kështu, pas dy orësh kuvendimi vetëm për vetëm, presidenti e kishte përshëndetur filozofin e mënçur, i kishte hypur helikopterit dhe ishte larguar, duke mbartur me vete një enigmë të madhe. Ai e dinte se ishte prekur nga kanceri dhe se ishte i dënuar me vdekje.
Që nga ajo kohë, Miterani i rikthehej gjithnjë asaj pyetje, megjithëse shkencërisht besonte tek shkenca dhe realiteti objektiv dhe e ndjente veten të huaj ndaj dogmave fetare.
Ai filloi të tregojë interes ndaj fesë dhe nisi të lexojë mistikët e mëdhenj. Adhuronte figurën e Therese d’Avila, të shënjtit François d’Assise, të Saint-Jean de la Croix apo të Therese Lisieux, një besimtare e pashkollë por e habitshme. Kjo e fundit i pëlqente se megjithëse ishte e përkushtuar ndaj Krishtit, ajo dyshonte në ekzistencën e vërtetë të Zotit. Lexonte me etje Biblën, duke u shprehur më pas se “Bibla nuk është dhe aq mistike, është një libër i arësyes i destinuar për shtëpitë e popullit. Megjithëse një libër i mbushur me masakra dhe akte të pamëshirshme, prapë historitë e asaj kohe i shërbejnë diçkaje… Çfarë forcë dhe poezi që kanë !”
Vitet kalonin. Një ditë, një gazetareje, që e pyet në se besonte tek feja, ai iu përgjigj: “Unë kam lexuar sa ç’mund të lexohet për këtë gjë, por historikisht besoj në ekzistencën e Krishtit”.
Miterani e mbante veten për agnostik, si një njeri që besonte në atë që njihte konkretisht dhe në realitet. Besimi ndaj shkencës e kishte bërë të tillë, megjithatë pikëpyetjet e tij ishin të mëdha. “Shpirti njerëzor nuk ka gjer më sot një përgjigje të pyetjes “Përse ?”
Disa herë takohet me abatin Pierre aq të njohur në Francë për aksionet e tij humanitare. Herën e fundit që ishin takuar në abacinë e Saint Wandrille, abati Pierre ishte habitur me të:
“Pyetja e tij kryesore nuk ishte e lidhur me vdekjen, por për misterin e saj, ç’ka ishte një refleksion i apasionuar për të”.
Dy herë rradhazi ai shkoi në manastirin Sainte-Catherine në gadishullin e shkretë të Sinait, ku sipas eksodit të hebrenjve, ata jetuan aty dyzet vjet pasi ikën nga Egjipti. Një vend mistik ku Moisiu dhe profeti Elie lanë gjurmët e tyre. Një herë tjetër shkoi në bazilikën e famshme të Saint Denis, një nga më të vjetrat e Francës. Bazilika gjendet në periferi të Parisit, në Lutece-n e vjetër, atje ku sot ngrihet qyteti i vogël me të njëjtin emër: Saint Denis. Eshtë një bazilikë e artit roman dhe gotik, e ndërtuar në shekullin e XII-të në kujtim të Saint Denis, peshkopit të parë të Parisit, të martirizuar në vitin 250 të erës sonë, bashkë me dy murgj të tjerë. Në heshtje, dhe në një magjepsje të plotë, atë ditë Miterani vështronte muralet dhe gdhëndjet e gjithë atyre shenjtëve dhe të historive mitologjike. Vështronte këtë bazilikë-varrezë ku gjatë dymbëdhjetë shekujve ishin varrosur rreth 70 mbretër e mbretëresha, të cilët kishin bërë historinë e Francës. Atë e kishte tërhequr gjithnjë legjenda e Saint Denis, e atij martiri, i cili me kokën e prerë në duar, nisur nga Montmartre, kishte udhëtuar verbazi gjer sa fuqitë e kishin lënë. Pikërisht aty ku kishte dhënë shpirt, për nder të tij, banorët kishin ngritur më vonë bazilikën. Atë ditë, përpara tij, fshehur nën gurin e ftohtë e të vjetër, rrinin në heshtje mbretërit e Francës, paraardhësit e tij, gurët e rëndë të historisë. Po, ishte vetë historia, por ajo ftohtësi atë përsëri nuk e tërhiqte. Jo, ai kishte ëndërruar gjithnjë të flinte përjetësisht nën diell, rrahur nga flladi dhe nën një copëz qiell…
Në takimin me nobelistin Elie Wiesel për librin e tyre të përbashkët Kujtime në dy zëra, ai i tha Wiesel-it: “Unë dyshoj tek Zoti. Me ngjan sikur jam në një shkretëtirë ku ai mungon… megjithatë unë vazhdoj t’i besoj!…”
Dalëngadalë, ai anonte drejt mistikut.
“Dyshimi e shoqëron në mënyrë fatale besimin”, – i tha ai Wiesel-it. – Përse ekziston kjo tërheqje e njerëzve ndaj mistikes? Vallë pse kështu ata i japin gjithçkaje poezi?”
Në librin e tyre Kujtime në dy zëra, Elie Wiesel kujton takimet e shpeshta dhe bisedat me Miteranit. Tema mbi fetë dhe besimet ishte një temë e preferuar.
– Gjatë jetës suaj ju kini takuar shumë njerëz që lidhen me fenë.
– Ah, po, Moriak (Mauriac), Masinjon (Masignon), Modit (Maudit)… murgjit e Sinait, jezuitë, At Delobre e shumë të tjerë. Nga papët kam njohur disa prej tyre : Pie XII, Jean XXIII, Paul VI… Ai që kam takuar më shumë ka qenë Paul III, pasi duke qenë president kam patur rastin të bisedoj shpesh me të.
– Një ditë ju keni thënë : kur lexova Betimin në mal, kuptova ç’do të thotë Drejtësi…
– Eshtë një nga tekstet më të bukura që njoh. Merre me mend që Krishti i ka thënë këto fjalë që prej 2000 vjetësh dhe në fund të fundit asgjë nuk ka ndryshuar nga ato ç’ka thotë… Bibla është një nga tekstet më komplekse. Kur nuk je një shkencëtar, vështirë të dallosh tekstin origjinal nga ato që bazohen në të. Engjëlli është shtuar një shekull para Krishtit apo shumë kohë më parë…
Çdo vit, që prej 14 vjetësh, ai shkonte në Taizé, në jug të Francës, në komunitetin ekumenik të “Frere Roger”. Në urimet e fundit të tij, të Vitit të Ri 1994, më 31 dhjetor, përmes televizionit, dëgjova t’u thotë ndër të tjera francezëve :
“Unë besoj në forcat e shpirtit”.
Disa ditë më pas ai do të pohojë: “Më shumë se çdo gjë tjetër, unë jam agnostik, por unë besoj në forcat e shpirtit. Pyes veten sesi do të veproja apo si do të vepronit ju, nëse në vetveten tuaj nuk do të kishit intuitë, vullnet e dëshirë për të qenë më të mirët, për të bërë progres, për t’i dhënë diçka më shumë shoqërisë, për të kërkuar diçka më të bukur, për të kërkuar drejtësi, për të ëndërruar më shumë për lumturinë. Si mund ta bënim këtë po të mos interesoheshim në vlerat shpirtërore dhe estetike?…”
Mazarina, e cila shkonte atë kohë shpesh tek i ati, do të kujtonte në librin e saj: «Shkoja ta shikoja në Le – Play. Një të enjte qëndrova disa orë me të, ndërkohë që ai më mbante duart në të tijat. Mamaja kërkoi që të flisnim në dhomën tjetër. Ajo më foli se varrimi i tij do të bëhej në Jarnac, siç e kishte vendosur vetë. Ai ishte atje, në dhomën pranë nesh dhe ajo më fliste për varrimin. Ai ishte i gjallë, ndërsa ajo më fliste për një vend të përcaktuar ku do ta fusnin nën tokë. Deri atë moment nuk e kisha kuptuar se ai vërtet mund të vdiste…“[1]
Ai e ndjente se shpejt do të vdiste. Por donte të vdiste me një mendje të kthjellët, si Makiaveli, i cili, kur e pyetën se kë do të zgjidhte midis ferrit dhe parajsës, ai zgjodhi ferrin, se siç thoshte ai, “atje do të mund të bisedoj me njerëzit e mëdhenj, dhe unë dua të kuvendoj gjatë me ta”.
Në fund të një emisioni televiziv tek Bernard Pivot, në emisionin e famshëm “Bouillon de culture”, kritiku francez e pyeti Miteranin:
– Në se Zoti do t’u takonte një ditë, ç’do të donit t’u thoshte?
Miterani e pa i habitur dhe pas një refleksioni të shkurtër, me një buzeqeshje të lehtë, u përgjigj:
– Më së fundi ti e di që ekzistoj… Je i mirëseardhur!
Pikërisht më 8 janar 1996, një lutje e primatit të “Frère Roger” nga Taizé për presidentin, mbërriti në avenynë “Frederic-Le Play” në Paris.
Por Miterani atë mëngjes sapo kishte mbyllur sytë përgjithnjë për gjumin e përjetshëm.
“Ira furor brevis est”
“Zemërata është një çmënduri e vogël”
“Sekret shtetëror”
Që nga vitit 1981 e gjer më 1992, kur Miterani u operua për herë të parë, ai kërkoi që sëmundja e tij të mbahej “sekret shtetëror”. Babai i tij kishte vdekur nga e njëjta gjë, nga kanceri i prostatit. Po nga kjo do të vdiste dhe vëllai i tij, Filip, ndërkohë që Roberti, vëllai tjetër, arriti të mbijetojë nga e njëjta sëmundje e tmerrshme.
Gjithçka kishte ndodhur në kohën e vizitës se tij në Cancun të Meksikës. Papritmas ai kishte ndjerë dhembje të mëdha në shpinë dhe në këmbë. Më 16 nëntor të vitit 1981, ai kerkoi të diagnostikohej për këtë dhe nga një doktor mjaft i njohur, profesori Adolphe Steg, i cili pas vizitës konstatoi se pacienti i tij ishte prekur nga një kancer prostati, metastazat e të cilit tashmë kishin filluar. Pra kanceri ishte i paoperueshëm. Doktorit të tij personal Claude Gubler, i duhej të bënte raportin mjeksor, por qe nga ajo ditë, për 11 vjet rradhazi, atij i duhej ta fshihte këtë diagnozë nga mbarë opinioni publik si dhe nga familja e presidentit.
Kur doktori Gubler, ky personazh i ngjashëm me personazhet e përshkruar nga Carls Dikens në David Koperfild apo Oliver Tuist, i tha presidentit se bëhej fjalë për kancer, Miterani kishte mbetur një çast pa frymë.
– Ç’farë t’i them Danielës? – i kishte thënë Gubler.
– Asgjë!
– Atëherë cilin duhet të njoftoj për këtë?
– Askënd!
Pas disa analizave të tjera dhe vërtetimit përfundimtar se kishte të bënte me një kancer të pashërueshëm, i tronditur Miterani i thotë profesorit Steg:
– “Domethenë jam i mbaruar?!
– “Kurrë s’mund të themi se jemi të mbaruar… Ne do të fillojmë një trajtim mjeksor…”, – i kishte thenë Steg.
Me një fytyrë gri, Miterani nuk mundi të thotë më asnjë fjalë. Megjithatë ai refuzoi të shtrohej në spital. Pas këtij takimi, në korridoret e “Palais de l’Elysée”, doktori Gubler e pyet profesorin sesa mund të zgjasë kjo lloj sëmundje. “Afati i mbijetesës është gjer në tri vjet. Në raste të veçanta diçka dhe më shumë…”
“Nuk e duroj dot idenë e vdekjes, por nga vetë vdekja nuk kam frikë!” – i kishte thënë Miterani një mikut të tij.
Kur revista Paris-Match do të shkruante rreth vizitës mjeksore të presidentit në spitalin Val de Grâce dhe rreth kancerit të tij, presidenca e përgënjeshtroi menjëherë.
– Asgjë nuk duhet të zbulohet! Eshtë sekret shtetëror! – kishte urdhëruar Miterani.
Madje ai nuk njoftoi për këtë as vëllain e tij, që ishte një nga njerëzit më të afërt.
Për 11 vjet rresht Miteranit i bëheshin inxheksione të përditshme në shtëpi, në Pallatin e Elizese, në avion, në hotele të ndryshme të kryeqyteteve të botës. Çdo gjashtë muaj, doktor Gubler firmoste buletinin mjeksor të shëndetit të presidentit, i cili ishte publik. Më 1990, një çast Miterani mendoi të japë dorëheqjen “për arësye shëndetësore” dhe me ketë rast, siç tregon mjeku i tij, do të bënte të njohur dhe sëmundjen e tij. Por këshilltaret e tij e ndaluan botimin e atij buletini, duke e bindur atë që mos ta bënte një hap të tille.“
Në atë kohë sapo kishte filluar lufta në Gjirin Persik. Nga redaktimet e bëra, buletini që u botua kaloi pa u ndjerë në shtyp. Analizat e presidentit bëheshin në spital, nën emrin e rremë të një pacienti të quajtur Xavier Carpentier.
Që më 1990, ai ndjehej i lodhur dhe i dërmuar nga sëmundja që zhvillohej. Madje ndjehej i lodhur dhe moralisht, aq sa një ditë i kishte thënë mjekut të tij: “Duhet përgatitur opinioni. Në mes të gushtit do të jap dorëheqjen!
Pas disa ditësh thirri mikun e tij Michel Charasse, i cili atë kohë ishte ministër.
– Mbahu fort për këtë që do të them, – i kishte thënë ai mikut të tij që sapo kishte hyrë në byronë e tij. – Do të të them një gjë të tmerrshme!
Charasse e kishte dëgjuar gjer në fund dhe shpejt e kishte kuptuar rënien morale të presidentit dhe mikut të afërt të tij.
– Më jep tetë ose dhjetë ditë kohë. Besoj se do të bëjmë diçka, – i kishte thënë ai.
– Duke dalë nga zyra e presidentit, në paradhomë, ai kishte takuar doktor Gubler-in që menjëherë iu drejtua i tronditur me një letër në dorë:
– Shiko se ç’do të botojë! Kjo është çmenduri!
Me atë letër, Miterani donte të njoftonte opinionin publik për sëmundjen dhe shkakun e dorëheqjes së tij. Me letrën në dorë, Charasse ishte kthyer përsëri në zyrën e presidentit:
– Presidenca s’duhet ta botojë kursesi këtë! Po të doni, dërgojeni vetë në AFP!
– Ç’thoni kështu, – i ishte hakërruar Miterani, – Jam unë ai që komandon këtu!
– Kjo është qesharake, – ia kishte kthyer gjithë zemëratë Charasse, – nëse japim dorëheqje sa herë bijem moralisht… Mos u shqetësoni. Do të bëj që gjithçka të rregullohet.
– Ju bëni ç’të doni. Ndërsa unë do të bëj ç’të dua! – i kishte shfryrë Miterani mikut të tij.
Kështu Charasse ishte larguar duke e lënë presidentin në mëdyshje.
Në fakt, në vitin 1991, nuk kishte asnjë zhvillim të kancerit. Trajtimi i doktor Steg i kishte stabilizuar qelizat kanceroze, të cilat nuk po zhvilloheshin. Kjo e bëri presidentit ta “harronte” se vuante nga një sëmundje vdekjeprurese, siç ishte kanceri. Siç kujton dhe këshilltari i afërt i presidentit, shkrimtari dhe eseisti Jacques Attali në librin e tij Verbatim I, “presidenti më tha se mjekët janë budallenj. Ata kanë gabuar rreth diagnozes time, pasi unë nuk kam kancer”.
“Ato kohë ai pandehte se vërtet ishte shëruar, – kujton Roland Dumas. – Mendonte se forca e karakterit do bënte të mundur ta mposhtë sëmundjen. Shpesh ai thoshte: “Eh, kam një sëmundje që e di se ç’është por do e përballoj. Eshtë një e keqe që duhet luftuar… Ai besonte se e kishte mundur të keqen… Një ditë, në fillimet e sëmundjes së tij i kisha thënë: “Nëpër Paris flitet se keni një kancer. Ndërsa ai më ishte përgjigjur: “Një ditë më së fundi do thonë të vërtetën. Pra nuk më tha as po, as jo. Por unë e kuptova. Të vërtetën e tmerrshme e mora vesh më vonë, para ndërhyrjes së parë kirurgjikale.”
Më 1992, më së fundi, Miterani vendosi ta bëjë të njohur publikisht sëmundjen e tij, në një kohë që thashethemet dhe gazetarët flisnin për një gjë të tillë.
Operacioni i parë u bë më 16 shtator 1992, në spitalin Cochin të Parisit. Pas operacionit, Miterani kishte dyshuar se mund të kishte patur vërtet një kancer, por tashmë progresi i sëmundjes ishte vërtetuar. Kjo sëmundje ishte një sëmundje familjare dhe genetike në gjirin e familjes Miteran. I ati, Joseph, kishte vdekur në vitin 1946, duke vuajtur shumë, pasi atëherë nuk kishte ilaçe lehtësuese për dhimbjet. Roberti, dukej se e kishte frenuar përparimin e të njëjtës semundje. Duke parë keqësimin e presidentit, vëllait të tij, thirri një urolog amerikan, profesorin Pontes. Pa e ekzaminuar personalisht, ai vendosi fillimin e një kimioterapie të fortë, në kundërshtim me mendimin e profesor Steg dhe të doktor Gubler.
Presidenti e dinte se ishte në fund të forcave të tij. Profesori Steg i propozoi që pas një ndërhyrje kirurgjikale në veshka, të mbante një qese të përhershme për urinën, si dhe një protezë, por ai nuk pranoi. Madje nuk pranon më të marrë morfinë, e cila e lehtëson të përballonte dhimbjet e mëdha. Ai donte të mbaronte sa më shpejt kjo jetë. Aq më shumë që tashmë gazetarët kishin filluar të bënin zhurmë dhe të gërmonin në jetën e tij private dhe të botonin gjëra sensacionale. Edwy Plenel i Le Monde, botonte ato kohë librin e tij La part d’ombre (Pjesa e hijes) mbi “celulën antiterroriste të fshehtë të Elizesë, ku përgjoheshin bisedat telefonike të mjaft intelektualëve; Jean Montaldo botoi librin Mitterand et les quarante voleurs (Miterani dhe 40 hajdutët); Pierre Pean botonte Një rini franceze (Une jeunesse française), për të kaluarën e tij në administratën e Vishisë së mareshallit Peten.
Operacioni i dytë u bë më 16 korrik 1994. Ishte një operacion i gjatë, rezultatet e të cilit nuk premtonte. Të shqetësuar, rrethi familjar i Miteranit, thirri në ndihmë një mjek të mjeksisë natyrore, Philip de Knyper, kurat e të cilit ishin të dyshimta për kancerologët francezë. Por shpresat ishin gjithnjë e më të vogla. Më 1994-1995, ai ndjente dhimbje gjithnjë e më të mëdha. Doktor Gubler ishte i pafuqishëm përballë sëmundjes së tij.
Disa ditë pasi Miterani përcillej për në banesën e fundit, në librin Sekreti i Madh, që u botua nga doktor Gubler, ky personazh që të ngjante se kishte dalë nga librat e Balzakut apo të romancierëve të tjerë të shekullit XIX-të, shkruhej për gjëndjen tepër të rëndë dhe kritike të presidentit, duke e zmadhuar ndoshta më shumë se ç’duhej gjëndjen e tij. Në fakt, doktorin Gubler e kishin larguar nga Pallati i Elisée-se dhe një doktor tjetër e mbikqyrte presidentin. I fyer nga kjo, Gubleri, pa pritur ende javën e mbarimit të ceremonisë funebre, e nxorri menjëherë librin e tij të përgatitur më parë me kujdes, bashkë me një gazetar të revistës Paris Match. Sigurisht gjithë opinioni publik u trondit nga ky botim i mbushur me mllef të madh kundër presidentit, të cilin Franca sapo e kishte përcjellë me lot në sy. Aq më tepër bënte përshtypje pabesia e një doktori, që arrinte gjersa të thoshte se: “Në nëntor të vitit 1994, Fransua Miteran nuk ishte më në gjëndje të përballonte funksionet e tij dhe mandatin për të cilin e kishte zgjedhur populli francez. Në këtë kohë programi i punës zhvillohej në shtrat. Ai nuk punonte më, pasi e vetmja gjë që interesonte ishte sëmundja e tij.”
Ja çfarë shkruante Gubler në një nga episodet e librit të tij që i referohet datës 11 nëntor 1981, kur bashkë me profesor Adolphe Steg shkuan në pallatin presidencial. Disa ditë më parë ata kishin marrë analizat. Diagnoza: kancer «diseminée», i përhapur. „Në orën 20 mbërrijmë tek François Mittérand. Ai është i veshur me një kostum blu dhe n’a pret në apartamentin e tij privat. Shkojmë në sallën e banjos. Steg e viziton dhe ndërkohë që presidenti vishet ai më bën shenjë dhe më thotë me gjysmë zëri: – „Lokalisht gjithçka duket në rregull“. Para se të shprehja habinë time ai më thotë: – „Por nuk ka asnjë dyshim që lokalizimet kockore janë me origjinë prostatike“. Që të dy shkojmë në sallon. Ç’të themi? – Mesatarja e zgjatjes së jetës është tri vjet, mërmërit Steg, – në raste të rralla ndoshta dhe më shumë. Të zverdhur ne shkojmë tek presidenti. Para tij, në këmbë, unë i them: „E kemi shqyrtuar bashkarisht dosjen tuaj dhe zoti Steg do na japë konkluzionet. Steg më pason: – „Detyra ime është të mos ju fsheh të vërtetën. Ju keni një kancer prostati, i cili është përhapur në kockat tuaja dhe kjo është mjaft e shpërnadrë“. Presidenti mërmërit: – “Paskam marrë fund!… Steg i përgjigjet: – S’mund ta themi këtë, por të shohim… Presidenti e ndërpret: – „Mjaft me këto histori. Unë kam marrë fund! …Përmëndja e emrit të kancerit e detyron atë të bëjë një konstatim të tmerrshëm : – „Sapo u zgjodha dhe tani më duhet të vdes!”…
Në fakt gjithë klasa politike franceze e hodhi poshtë tezën e doktorit Gubler. Kolegët e tij e dënuan mllefin e doktorit dhe nxjerrjen e sekretit profesional, pasi gjithçka mes pacientit dhe mjekut duhet të jetë konfidenciale. Pas padisë së ngritur nga familja Miteran, gjykata e dënoi botimin e librit dhe ndaloi qarkullimin e tij, një rast i rrallë ky në historinë e shtypit francez.
Po t’u rikthehesh takimeve presidenciale të kësaj periudhe gjer në fund të mandatit të tij, intervistat në televizion, takimet politike, etj, e kupton se gjithçka nga këto të thëna ishte e rreme. Miterani na shpaloset në këtë periudhë me një mënçuri e thellësi të jashtëzakonshme, siç u pohua me rastin e këtij incidenti, nga e gjithë klasa politike franceze. Fjalimi i tij në Berlin më 1995, mahniti gjithë botën.
“Presidenti Miteran, – deklaroi profesor Steg, – i përmbushi detyrat e tij gjer në fund, me efikasitet dhe devotshmëri”.
Siç duket Gubler mendonte se ky incident mund të kalohej thjeshtë, duke llogaritur kështu shuma të mëdha me shitjen e këtij libri, i cili siç dihet u rrembye nga mijra e mijra lexues sapo u shfaq në vitrinat e librarive.
Familja e Miteranit e hodhi në gjyq doktorin Gubler sepse ky shkeli betimin e Hipokratit për të cilin betohen të gjithë mjekët. Ajo hodhi në gjyq dhe revistën e njohur Paris Match e cila, kundër dëshirës së shpallur të Miteranit dhe të familjes, kishte botuar dy fotografi të Miteranit, të shtrirë në shtratin e vdekjes… Libri edhe pse pati një sukses të jashtëzakonshëm komercial (brenda dy ditëve u shitën 40 mijë kopje) ai u ndalua për “cënim të jetës private e familjare të presidentit Miteran dhe nxjerrjen e sekretit profesional”. Megjithatë, kushdo mund ta lexonte atë përmes ordinatorëve, të cilët ishin të lidhur me Internet dhe ku libri ishte kopjuar faqe më faqe. Libri do të ndalohej të qarkullonte për nëntë vjet rresht, gjersa me këmbënguljen e botuesit, kësaj rradhe do të shfaqej përsëri në librari. Historia e Gubler do të rishfaqej në media.
“Të gjithë habiteshin me luftën e tij kundër sëmundjes, – kujton Roland Dumas, – si dhe me marrëdhëniet që ai mbante me vdekjen. I pëlqente të fliste gjithnjë për vdekjen dhe ta përshkruante atë, veçanërisht vitet e fundit. Kur shkoja ta vizitoja, ai më thoshte: Sot kanceri është këtu, e ndjej… Ai përgjonte çdo çast sëmundjen e tij, armikun e tij. Dhe atëherë unë mendoja në një frazë të tij: “Nuk dua të ma vjedhin vdekjen”…
“Nombreuses sont les merveilles, mais rien n’est plus merveilleux que l’homme!”
Sophocle
“Të shumta janë mrekullitë, por asgjë nuk është më e mrekullueshme se njeriu!
Shën Fransua…
Ishin dyzetetetë orët e fundit të jetës së tij. Si në labirinthet e një piramide të lashtë ai do të hapte portën e gurtë për të zbritur poshtë, drejt atij misteri. Ishte porta e fundit.
Në dhomën e tij, pothuaj krejt të xhveshur, kishte veçse libra dhe një portret i vetëm varej në mur : François d’Assise. Më shumë se kurrë në këto momente, ai e ndjente atë figurë shenjti mjaft të afërt, sikur të ishte një sozi e tij…
Ai e njihte mirë jetën e këtij shënjti që kishte jetuar në fundin e shekullit të XII-të dhe që gjithë jetën ia kishte kushtuar shërbimit ndaj njeriut dhe dashurisë njerëzore. Ishte pikërisht ai që kishte krijuar urdhërin e françeskanëve, që është edhe sot një urdhër fetar, ku pas vdekjes së tij u mblodhën qindra e mijra e pastaj miliona besimtarë, doktrina e të cilëve ishte pajtimi. Atë portret ai kishte mundësi tashmë ta vështronte me orë të tëra. Si të thuash, dialogu i vetëm zhvillohej tashmë mes tij dhe shënjtit.
Përs vallë nëna e tij e kishte quajtur François dhe i kishte dhënë emrin e këtij shenjti. Pse ajo ishte një katolike e devotshme ?… Edhe shenjti François vitet e fundit të jetës se tij kishte vuajtur nga dhimbje të tmerrshme fizike, të cilat ai i përballonte me një stoicizëm të jashtëzakonshëm. A nuk kishte treguar një stoicëm të tillë dhe ai ?
Shenjti François ishte një prift, por ai shkruante bukur, si të thuash ishte një prift poet… Vargjet e tij të fundit kishin qenë vërtet një hymn i pavdekshëm.
“Lëvduar qofsh o Zot, që ke hënën motër,
Dhe yjet aq të bukur që ke krijuar në qiellin e kaltër,
“Lëvduar qofsh o Zot, që erën ke vëlla,
Lëvduar qofsh për ajrin, mjergullën dhe qiellin e kthjellët,
Dhe për gjithë kohrat ku ti mban në jetë krijesat e tua,
Lëvduar që motër ke ujin dhe vëlla zjarrin…”
Mbrëmje e vonë e datës 7 janar. Vallë sa ishte ora ? …
Një ditë më parë, larg, në shtëpinë e tyre në qendër të Francës, në Latche, Daniela kishte shkruar në ditarin e saj : “Jean Pierre Tarot sapo më telefonoi. Shpresa që Fransua të marrë forca është shuar. Bije shi në Latche dhe më ngjan sikur ky shi bije për të dy. Ndoshta Fransua s’do të shohë kurrë më këtë copëz lëndinë, të kufizuar nga pishat, të cilat ai nuk donte t’i prisnim. I shkruaj këto fraza pa dashur që ato të jenë të vërteta… Latche pa të, ndërtimi i saj, tokat e rregulluara rreth shtëpisë ku ne jetuam së bashku… Fransua që braktis jetën tepër i lodhur, pasi jeta nuk mund ta durojë më kështu. Ne e respektojmë mënyrën e tij për të ikur nga kjo botë, mënyrën për t’i dhënë fund veprës së tij, dashurive të tij, mënyrës së largimit nga familja, e cila do të bëjë që ai të jetojë gjithnjë në gjirin e saj, sepse Fransua nuk vdes. Fransua nuk vdes…“
Në Paris, doktor Tarot nuk i shqitej nga dhoma. Ai e ndjente se dora e Presidentit ishte ende e ngrohtë në duart e tij. Presidenti e kishte porositur që tashmë askush të mos shkelte në atë dhomë ku ishin vetëm ata të dy… dhe Shën Fransua. Madje ai i kishte thënë mos ta lejonte as Danielën. Me dorën te dora e tij, presidenti i kishte mërmëritur : “Gjithçka ka përfunduar tashmë… Ç’ndjejmë vallë?…Asgjë! Veç përgjumemi ngadalë. Jam i sigurtë!…
Duke vështruar nga tabloja e shenjtit, atij i u kujtua se para ca kohësh, Julien Green, kishte botuar një libër mbi François d’Assise, të titulluar Frère François.
Po, në fund të jetës së tij, shenjti François vuante tmerrsisht. Mjekë të shumtë i ishin mbledhur tek koka ditët e fundit, por ai u kishte thënë : “Asgjë tashmë nuk vlen, veç Zotit !”
Më pas, duke hapur me stërmundim krahët ai kishte thirrur: “Motër vdekje, mirësevjen !”
Tashmë Presidenti e ndjente se po shuhej, po binte në një gjumë të madh. Portreti i shenjtit Fransua i u mjergullua ngadalë. Tashmë po ikte, po zbriste, ndoshta po ngjitej, kushedi ?! Ai nuk po kuptonte se ç’po ndodhte me të. Ishte ballë për ballë me misterin e madh… atë mister që aq shumë e kishte munduar.
Ishte ora 6 e mëngjesit në aveny “Frederic-Le Play”… Doktor Tarot e gjeti të ftohtë dorën e pacientit të tij. Binte një shi i imët. «Në orën 6 të mëngjesit, – kujton Mazarine në librin e saj, – mamaja trokiti në derën e dhomës dhe më zgjoi. „Babai ka vdekur ! Eja ta shohësh!… Të tjerët vazhdonin të flinin. Unë hezitoj, por ajo këmbëngul që të shkoj. Më së fundi, natën dhe e vetme, nisem për atje. Parisi është i heshtur. Bën ftohtë. Sigurisht, para se të hyj, më duhet tu them „mirëmëngjez“ njerëzve që më përqafojnë gjithë lotët. Por lotët e mij janë të thatë. U them të më lënë vetëm. Ulëriva. Ai ishte atje, i shtrirë, i palëvizur, i ftohtë. Kësaj rradhe, gënjeshtra nuk ishte më e mundur…”
“Ai vdiq duke qenë i gjallë, – kishte shkruar Giesbert për vdekjen e tij… “Një ditë, ai vendosi se kishte ardhur fundi. U fut në shtrat me idenë se nuk do të ngrihej më që andej, por do të pushonte në qivurin e tij. Mbylli sytë. Nuk deshi të shihte asnjë njëri. Nuk hëngri. As nuk piu. Ai priste. Donte ti jepte këshillat e fundit vdekjes. Kështu mendonte të jetonte gjer me vdekjen e tij, që të mund ta shihte ti afrohej e ta ndjente pranë…”
Po, ai ishte nisur vetë drejt vdekjes me një stërmundim të madh, gati mitologjik, nisur me kureshtjen e madhe të enigmës për të parë se si ishte ajo. Kështu kishte humbur në atë mjergull, si në tragjeditë shekspiriane, apo të mbretit Lir. Shkonte nëpër mjergull për të mos u kthyer kurrë…
“Deo gratias!…”
“Le ti nderojmë Zotërit!…”
Dhe Zotërit vdesin gjithashtu…
Nën kubenë gotike të katedrales së Notre-Dame, në Paris, nga sytë e kançelarit gjerman Helmut Kohl, rrëshqet një lot.
Dhe zotat vdesin gjithashtu…
Homazhi që Franca dhe bota i bëri këtij njeriu, ishte i jashtëzakonshëm, unanim, duke i kapërcyer kufijtë e një vendi. Një popull i tërë e përcolli atë me dhimbje.
Vështrimi i tyre e ndoqi gjer në banesën e fundit, në varrezat e qytezës Jarnac, në “Le cimetière des Grands Maisons”.
“Kjo ishte vdekja e një prej titanëve të fundit të Politikës, – shkroi filozofi francez Edgar Morin, – i cili përjetoi në një kohë epike. Kjo vdekje heroi, ka ngjallur një himn funebër gjigantesk, nga njerëzit e mëdhenj dhe njerezit e thjeshtë të këtij rruzulli.”
Po, një nga titanët e fundit të mëdhenj… Filozofi Morin e kishte njohur Miteranin gjatë kohës se Rezistencës dhe bashkë kishin kryer disa aksione.
Pothuaj në të gjitha gazetat e botës folën për vdekjen e tij dhe i bënë homazh: New York Times,Washington Post, Frankfurter Allgemeine, Guardian dhe Financial Times, El Pais apo La Republica, emisione radiofonike e televizive nga e gjithë bota. Pothuaj të gjitha gazetat shqiptare shkrojtën për vdekjen e tij.
“Europa humbi një burrë të madh shteti”, – do të thotë Kohl. – “Unë humba një mik të madh, – deklaroi Boris Jelcin, – dhe nuk mund të mos vija ta nderoja këtë politikan të kalibrit botëror”. – “Një njeri i fjalës, një mik që do më mungojë gjithnjë”, – do të thotë Bush…
Me vdekjen e tij, pothuaj gjithë mediat shqiptare do të flisnin rreth figurës së tij: artikuj, emisione televizive apo radiofonike. Vdekja e Miteranit ishte prezente dhe në Shqipëri. Në gazetën Koha Jonëmë 12 janar 1996, do të botoja një shkrim rreth tij nën titullin “Lamtumira e një evropiani”, me dy thënie që shoqëronin shkrimin, njëra e presidentit Shirak që thoshte “Miterani ishte një dëshirë për ti shërbyer idesë së Evropës”, dhe tjetra e vetë Miteranit, ku thoshte se “Franca është atdheu ynë, Evropa është e ardhmja jonë”. Fryma e këtij shkrimi që shoqërohej me fotografi nga përcjellja funebre e tij, ishte në thelb kontributi i tij në ndërtimin e Evropës, duke cituar njëkohësisht dhe një thënie të gazetës londoneze The Guardian, që thoshte se “Miterani do të mbetet ndoshta evropiani i vërtetë dhe i fundit”.”
Por Miterani ishte i tillë dhe për “Europën tjetër”, siç e quante shpesh ai, kur fliste për Evropën Qëndrore dhe Lindore, sepse siç shkruaja në këtë artikull, “ai e kuptonte se ndryshimet në Lindje jepnin shansin e madh politik për krijimin e një Europe të Bashkuar. Mbështetja e “perestrojkës”, e “revolucioneve” në vendet e Lindjes, si dhe ndryshimeve politike që ndodhën në Shqipëri, ishin shprehje e asaj politike konseguente për integrimin e popujve të Europës në emër të Paqes dhe bashkëpunimit, në emër të restaurimit të një rendi të ri demokratik. Ishte pikërisht Miterani që me ngjarjet e refugjatëve shqiptarë në ambasadat e huaja në Tiranë, deklaroi mbështetjen dhe solidaritetin e Francës për fillimin e këtyre ndryshimeve në emër të një rendi demokratik dhe të të Drejtave të Njeriut…”
Rrallë herë në historinë franceze, vdekja e një presidenti kishte lënë kaq shumë mbresa. Rrallë herë një vdekje e tillë kishte qenë diçka e përkryer dhe solemne. Thua se ai i kishte menduar dhe paraprirë me kohë. Një ngjarje me një eho të madhe kombëtare e ndërkombëtare, një vdekje mediatike, qe linte pas një mori pikëpyetjesh. Vdekja e Pompidusë kishte qenë tepër private, ajo e Gjeneralit mjaftë e thjeshtë, ehoja e vdekjeve të presidentëve të tjerë të Republikës së IV ishte shuar shumë shpejt, madje edhe ajo e Felix Faure. Jehonën më të madhe e kishte lënë vdekja e Luigjit XV.
Tashmë, varri i tij i thjeshtë mbante vetëm një mbishkrim “François Mitterrand, 1916-1996” Por shpejt, varrezat e “Cimetière des Grands Maisons” do të ktheheshin në një vënd pelegrinazhi. Tufat e para të luleve, mbanin emrat e Helmut Kohl dhe të Nelson Mandelës…. Mijra e mijra trëndafilë të kuq, duke “thyer” kështu dëshirën e presidentit, i cili kishte thënë se do të donte vetëm një tufë trëndafilash ngjyrë çaji.
Thua se presidenti e kishte parashkruar hyrjen e tij në Histori. Kjo dukej gjer në portretin e tij që kishte lënë pas, një figurë e ulur mbi karrike, vizatuar nga piktori Jean Huoleux në studion e tij në Vaux-sur-Seine. Një portret hijerëndë, imperial, roman dhe me një buzeqeshje të hollë, që gjatë katër muajve piktori e vizatoi në plumb.
Në një nga intervistat e fundit me kritikun francez Bernard Pivot, ai i ishte përgjigjur:
– “Po, unë e dua historinë, dua të shkruhem në të… Sot, ne mezi kujtohemi për Tautakhamon. Po pas disa milionë vitesh ç’do të thonë për gjeneralin De Gol, Pompidu, d’Esten, për mua apo për tjetrin që vjen më pas ? Pra të jemi relativë… Është e vërtetë që tek unë ka diçka që më josh…dhe kjo është një dëshirë e thellë !”
Njeriu, Pushteti, Historia. Në ekranin e errët të jetës njerëzore është shkruar fjala fund. Filmi ka mbaruar. Por ndryshe nga të tjerët, „Homos Politicus“ vazhdon udhën e tij. Për sa kohë ? Eshtë herët për ta konstatuar këtë, por sidoqoftë, referenca është e gjallë, e prekshme, pasionante, herë-herë e mistershme…
[1] – Bouche cousue, Mazarine Pingeot, Editions Julliard, Paris, 2005.