Trouville, Normandi, 1982. Duras jeton dashurinë e saj të fundit, atë me djaloshin e ri homoseksual Yan Andrea Steiner, atje buzë detit, në një nga apartamentet e ndërtesës «Les Roches Noires», ku dikur vinte të pushonte Prust. Një dashuri e përzier me alkool, seks, xhelozi, përgjërime e sharje. Duras dashuronte në trallisjen e saj, ashtu siç dashuronte ajo. Dhe çdo çast, buzë detit, në baticën që vinte, atje në dritare, në koridorin e asaj ndërtese të heshtur me sallonin zakonisht të zbrazët, ajo mendonte, meditonte, krijonte, imagjinonte situata të marrëdhënieve njerëzore duke patur referencë vetveten, personazhe pa emër, ai, ajo, një burrë dhe një grua, dashuria dhe shpërbërja ndjesore, etja për të dashuruar, mungesa. Dhe gjithnjë, ashtu si dhe në librin tjetër, «Njeriu i Atlantikut» («L’Homme Atlantique»), tashmë ajo shkruante dramën e saj, apo të dikujt tjetër të ngjashëm, atë të një homoseksuali që më së fundi donte të shikonte dashurinë, dashurinë e seksit dhe të shpirtit, atë të një trupi femëror që tashmë nderej dhe lëshohej para tij, në pritje të ekstazës. Po a është e mundur vallë kjo dashuri midis tij dhe asaj?… Dhe padyshim, mes atyre dy personazheve, në atë skenë gati teatrale apo për teatër gjithashtu, është dhe një personazh tjetër, i padukshëm që është vetë narratori, tregimtari, ai që tregon për këtë përpjekje apo kërleshje të pamundur.
Një burrë ka paguar një femër, një prostitutë, e cila do ti jepej për disa ditë në një dhomë hoteli buzë detit, ku ehoja e dallgëve vjen deri aty.
* * *
«… S’besoj se e njihni, edhe pse e keni takuar në vende të ndryshme, në ndonjë hotel, në ndonjë rrugë, në ndonjë tren, në ndonjë kafene, në ndonjë libër, në ndonjë film, tek vetja juaj, brenda teje, në rastësinë e seksit që ngrifet natën e të kërkon ta fusësh diku, që të çlirohet nga lotët që e kanë mbushur.
Mund ta kishit paguar.
Mund t’i kishit thënë: Duhet të vini çdo natë, gjatë shumë ditëve.
Ajo do ju ketë vështruar gjatë dhe pastaj do ju ketë thënë se në këtë rast do ju kushtonte shtrenjtë.
Pastaj ajo pyet. Çfarë doni në fakt?
Ju i thoni se doni ta provoni, të përpiqeni një herë, të mësoheni me këtë gjë, me këtë trup, me këta gjinj, këtë aromë, këtë lloj bukurie, me rrezikun se ky trup mund të lindë krijesa që janë si ajo, me atë formë pa qime e ndryshme nga meshkujt, pa probleme muskulare dhe pa sforco, me atë fytyrë, me atë lëkurë të dukshme, me atë koinçidencë të rastësishme midis lëkurës dhe asaj që mbart brenda saj.
Ju i thoni se doni ta provoni, ta provoni ndoshta disa ditë.
Ndoshta disa javë.
Madje ndoshta gjatë gjithë jetës tuaj.
Ajo pyet: Të provosh çfarë?
Ju thoni : Që të dashuroj.
Ajo kërkon të dijë : Po përse?
Ju thoni sepse doni të flini mbi seksin e saj të qetë, mbi atë vend që nuk e njihni.
Ju thoni se doni ta provoni, të qani mbi të, në atë vend të botës.
Ajo buzëqesh dhe pyet: Ndoshta ju keni dëshirë për mua? Do të donit të më bëni dashuri?
Ju thoni: Po. Nuk e di ende se çfarë është, do të doja të të depërtoja. Dhe po aq dhunshëm sa ç’e kam zakon. Thonë se është diçka me butësi të kadifenjtë, që i reziston sulmeve po aq mirë sa edhe boshllëku.
Ajo thotë se nuk ka ndonjë mendim për këtë, se nuk e ka idenë, se nuk mund ta dijë.
Ajo pyet: Cilat janë kushtet e tjera?
Ju thoni se asaj do t’i duhej të heshtë si femrat e një herë e një kohe, t’i bindet vullnetit tuaj, dëshirës suaj, t’ju nënshtrohet plotësisht si fshataret në hambaret e barit pas të korrave kur, të rraskapitura, i lenë meshkujt t’u hipin sipër, ndërsa flenë – gjë që do t’ju lejojë të mësoheni pak nga pak me atë formë që puthit formën tuaj, që e braktis veten nën mëshirën tuaj si i braktisen murgeshat Zotit – në mënyrë që, kur mëngjesi të zbardhë, t’ju gjejë më pak të druajtur e të dini se ç’të bëni me trupin tuaj et ç’boshllëku t’i drejtoheni për të dashuruar.
Ajo ju vështron. Pastaj ajo nuk ju vështron më, vështron gjetiu. Dhe pastaj përgjigjet.
Ajo thotë se në këtë rast do t’ju kushtojë edhe më shtrenjtë. Ju thotë shumën që duhet të paguani.
Ju pranoni…»
* * *
Në këtë novelë të shkurtër (apo roman, siç e shkruan Duras), ne jemi përballë një shkrimtari homoseksual dhe një prostitute ku ai kërkon të gjejë diçka që të mund të provojë ndjenjën e dashurisë. Por dashuria duket e pamundur. Gjithçka mungon, dhe së pari dëshira. Vallë ishte hija e Yan Andreas që ajo ndjente tek ai mungesën e dëshirës, dashurinë e vërtetë? Ja pse mesa duket, Duras e quan këtë libër «Sëmundja e vdekjes» (La maladie de la Mort). Të mos duash, është vallë shenjë e një sëmundjeje të pashpresë, e vetë vdekjes? Ç’vlerë ka vallë jeta pa dashurinë e vërtetë?
Një novelë e shkruar si të ishte një dramë teatri, me një dekor të thjeshtë, një dhomë e mbyllur, një dritare nga ku mund të shihet deti, ashtu si në apartamentin e vërtetë të Duras në «Les Roches Noires» («Shkëmbenjtë e zinj»). Një novelë e afërt me teatrin, çka në fund, në një shtojcë, ajo do të shtonte: «kjo pjesë mund të vihet në skenë»….
Ja ku shfaqen para nesh apatia, dyshimi, venitja e ndjenjës, revolta ndaj pamundësisë, vetë ajo çka Duras e quan «sëmundje e vdekjes», pasi ai trup i lëshuar është fare pa epsh, thjeshtë jepet për të bërë një punë që shpërblehet e po kështu dhe hezitimet e atij mashkulli që e ka të pamundur të ndjejë para atij trupi sado të bukur, epshndjellës… Imagjinoj një çast këta dy njerëz në skenë, shkrimtarin dhe prostitutën, ngulmimin e dëshpëruar të tij për të provuar atë që s’ka provuar kurrë në jetën e tij si mashkull, ndjesinë që ta dojë atë trup femëror, pastaj atë shpirt. Por gjithçka është e pamundur. Dy personazhe të ngjashëm me Duras dhe Andrea, kur e alkoolizuar, ajo kërkonte të pikaste në sytë dhe trupin e tij dëshirën për trupin e saj, për trupin e një gruaje. Ekstazë e pamundur dhe një përpjekje e pafund për të gjetur dëshirën, shkrirjen e dy trupave në një, ku shpirti mungon, pasi Andrea donte veç emrin mitik të shkrimtares, mitin e krijuar tashmë nga letërsia e saj.
* * *
«… Duhej të vinte çdo ditë. Ajo vjen çdo ditë.
Ditën e parë ajo zhvishet lakuriq dhe shtrihet në vendin që i tregoni në shtrat.
Ju e shihni tek përgjumet. Ajo hesht. E zë gjumi. Gjithë natën ju e vështroni.
Ajo duhej të vinte me natën. Ajo arrin me natën.
Gjithë natën ju e shikoni vështroni. Dy net të tërë nuk ia ndani sytë.
Gjatë atyre netëve ajo pothuajse nuk thotë asgjë.
Pastaj, një mbrëmje ajo bën ndryshe dhe flet.
Një mbrëmje tjetër, siç keni rënë dakord, ju bëni seks, flini me fytyrë rrëzë kofshëve të saj të hapura, pështetur mbi seks, tashmë në lëngështinë e trupit të saj, aty ku ajo është e hapur. Ajo ju lë në dëshirën tuaj të bëni si të doni.
Një mbrëmje tjetër, për tu argëtuar, ju e bëni të ketë orgazëm e të klithë nga kënaqësia.
Ju i thoni të mos klithë.
Ajo ju thotë se s’do të klithë më.
Ajo nuk klith më.
Kjo do të jetë hera e fundit që dikush klith prej jush.
Nuk e di, vallë mos po provoni një kënaqësi që nuk e keni njohur më parë? As unë nuk e di nëse ju ndjeni rënkime të shurdhëta dhe të largëta të ekstazës së saj përmes frymëmarrjes së saj, përmes atij rënkimi tepër të ëmbël që shkon e vjen nga goja e saj gjer në ajrin jashtë. Nuk e besoj.
Ajo hap sytë, ajo thotë: Çfarë lumturie!
Ju vendosni dorën mbi gojën e saj që të heshtë, i thoni se këto lloj gjërash nuk thuhen.
Ajo mbyll sytë.
Ajo përgjigjet se s’do ta thotë më.
Ajo pyet nëse ata të tjerët flasin për gjëra të tilla. Ju thoni jo.
Ajo pyet se për çfarë flasin. Ju i thoni se flasin për gjëra të tjera, për gjithçka tjetër përveç kësaj.
Ajo qesh, e zë gjumi përsëri.
Ndonjëherë ju ecni në dhomë rreth krevatit ose përgjatë mureve që gjenden nga ana e detit.
Ndonjëherë qani.
Ndonjëherë dilni në verandë ku fillon të bëjë ftohtë.
Ju nuk e dini se çfarë gjumi bën ajo që është shtrirë në shtrat.
Ju do të donit të dilnit prej trupit tuaj, të shkoni drejt trupave të të tjerëve, trupit tuaj, të riktheheni në vetvete por vetëm kur e mendoni një gjë të tillë ju vjen për të qarë.
Ajo fle në dhomë. Ajo fle. Ju nuk e zgjoni. Brnga shtohet në dhomë në të njëjtën kohë që zgjat dhe gjumi i saj.
Një herë ju flini në tokë, në këmbët e shtratit të saj.
Ajo vazhdon të flejë e qetë. Madje fle aq mirë sa i ndodh që të buzëqeshë nëpër gjumë. Ajo zgjohet vetëm kur i prekni trupin, gjinjtë, sytë. I ndodh që të zgjohet dhe pa arsye, veç për t’ju pyetur nëse zhurma jashtë është ajo e erës apo e baticës së detit.
Ajo zgjohet. Ju vështron. Ajo thotë : Sëmundja ju ngërthen gjithnjë e më shumë, ajo ka kapur dhe sytë tuaj, zërin tuaj.
Ju pyesni: Çfarë sëmundje?
Ajo thotë se s’di ta përcaktojë ende…»
* * *
Kjo novelë është adoptuar disa herë në teatër dhe kinematografi. Së pari nga regjisori Peter Handke në Berlin, më 1986, ku pas teatrit ai e ekranizoi këtë tekst. Më 2003 ishte regjisorja e teatrit, anglezja Katie Mitchell që do ta adoptonte me një sukses të jashtëzakonshëm këtë vepër në teatrin parisian «Les Bouffes du nord», ku krahas saj, Adasa Mader do të vendoste kamerat për të patur një version të filmuar, për të zbuluar kështu në plane të afërta trupin njerëzor dhe atë vështrim të trishtë të pamundësisë për të bërë dashuri, ngërçin e trupit njerëzor. Tri vjet më vonë ishte francezja Berengere Bonvoisin që e shfaqi në teatrin «Madeleine» të Parisit. Ky tekst i Duras do të tërhiqte në mënyrë të veçantë aktorin e njohur Michel Piccoli, i cili nën regjinë e regjisorit të shquar Robert Willson do të luante rolin e shkrimtarit. Një pjesë teatrale ku heshtja dhe fjala peshojnë njësoj, ku interpretimi i Piccoli-së krijon atë dramë të përshkruar me pak fjalë nga autorja. Luhatjet shpirtërore janë të mëdha. Piccoli la pas padyshim një nga interpretimet më të thella të kësaj drame, sa personale aq dhe universale: pamundësinë e dashurisë në dy qenie ky mungon dëshira.
* * *
«… Sytë janë gjithnjë të mbyllur. Thua se ajo prehet nga një lodhje e pazakontë. Kur ajo fle, ju harroni ngjyrën e syve të saj ashtu si harroni emrin që i vutë mbrëmjen e parë kur erdhi tek ju. Pastaj ju zbuloni se nuk është ngjyra e syve që do të ngrinte një kufi të pakalueshëm midis asaj dhe jush. Jo, nuk është ngjyra e syve, që ju e dini mirë se luhatet mes jeshiles dhe grisë, jo nuk është ngjyra, është vështrimi.
Vështrimi.
Ju zbuloni se ajo ju vështron.
Ju bërtisni. Ajo kthehet nga muri.
Ju thotë : Tani do të marrë fund, mos kini frikë.
Ajo është aq e lehtë sa vetëm me një krah ju e ngrini hopa pranë vetes. E vështroni.
Çuditërisht gjinjtë janë ngjyrë kafe, thithat pothuaj të zeza. Ju i hani, i pini dhe në trup asgjë nuk pipëtin, ajo ju lë të bëni ç’të doni, ajo ju lë. Ndoshta në një çast më tutje ju klithni ende. Një herë tjetër ju i kërkoni që t’ju thotë një fjalë, një të vetme, emrin tuaj, ju ia thoni këtë fjalë, këtë emër. Ajo nuk përgjigjet, atëherë ju i bërtisni përsëri. Dhe pikërisht atë çast ajo buzëqesh. Atëherë ju e kuptoni që është e gjallë.
Buzëqeshja zhduket. Ajo nuk e thotë emrin.
Ju e vështroni ende. Fytyra ka mbetur në gjumë, është memece, fle siç flenë duart e saj. Por shpirti ngrihet nga thellësitë dhe del në sipërfaqen e trupit, e përshkon të gjithin, në mënyrë që çdo pjesë e këtij trupi të tregojë se ekzoston, si dora ashtu dhe sytë, barku i rrumbullakosur lehtas si dhe fytyra, gjinjtë si dhe seksi, këmbët si dhe krahët, frymëmarja, zemra, tëmthat.
Ju ktheheni sërish në verandë, ballë detit të errët.
Brenda vetes keni ngashërime të cilat nuk e dini se nga ju vijnë. Ato janë ndalur në skajet tuaja, si të jenë jashtë jush, ato s’mund të bëhen njësh me ju që më në fund të arrini t’i nxirrni duke qarë. Ballë detit të errët, pas murit të dhomës ku ajo fle, ju qani për veten tuaj siç mund të qani për një të panjohur.
Ju hyni sërish në dhomë. Ajo fle. Ju nuk kuptoni. Ajo fle, lakuriq në vendin e saj mbi krevat. Ju nuk arrini ta kuptoni se si është e mundur që ajo nuk e di ende që ju qani, se si e ka mbrojtur veten nga ju.
Ju shtriheni pranë saj. Vazhdoni të qani për veten tuaj.
Ajo lëviz, sytë hapen paksa. Ajo pyet: Edhe për sa net më keni paguar? Ju thoni: Edhe tre.
Ajo pyet : Ju s’keni dashur asnjëherë një femër ? Ju thoni: Jo, kurrë.
Ajo pyet : Ju s’keni dëshiruar asnjëherë një grua ? Ju i thoni se jo, kurrë.
Ajo pyet: As edhe një here të vetme, as dhe një çast? Ju thoni që jo, kurrë.
Ajo thotë: Kurrë? Kurrë?
Ju përsërisni : Kurrë.
Ajo buzëqesh e thotë: E çuditshme një i vdekur.
Ajo rifillon: Po të vështroni një femër, asnjëherë nuk keni vështruar një femër? Ju thoni që jo, kurrë.
Ajo pyet: Atëherë çfarë vështroni? Ju përgjigjeni : Gjithçka përveç femrave.
Ajo shtriqet, hesht. Buzëqesh dhe përsëri e zë gjumi.
Ju riktheheni në dhomë. Ajo s’ka lëvizur nga ajo strukje çarçafësh të bardhë. Ju vështroni këtë femër të cilës nuk kishit guxuar kurrë t’i flisni më parë, kurrë, as femrave të tjera të ngjashme me të, as asaj vetë.
Ju vështroni atë formë të dyshimtë që prej shekujsh. Ju i largoni sytë.
Ju nuk vështroni më. Ju nuk vështroni më asgjë. Ju mbyllni sytë për t’u gjetur përsëri në gjendjen tuaj, ndryshimin tuaj, në vdekjen tuaj.
Kur hapni sytë, ajo është aty, gjithnjë, ajo është ende aty.
Ju shkoni drejt atij trupi të huaj. Ai fle.
Ju vështroni sëmundjen e jetës suaj, sëmundjen e vdekjes. Mbi të, mbi trupin e saj të përgjumur ju e vini re. Ju vështroni pjesët e ndryshme të trupit, vështroni fytyrën, gjinjtë, atë vend që s’duket mirë dhe ku fshihet seksi i saj…”
** * *
Marguerite Duras nuk jeton më. Ajo na la pas një letërsi të madhe me një origjinalitet të jashtëzakonshëm, pasi gjithnjë në tregimet e romanet e saj ishte vetë ajo, një pjesë e jetës së romanizuar, ehot romaneske të një jete sa të largët aq dhe të afërt? Dhe ky tekst nuk është një «cantabile», siç kishte dëshirë të shkruante shpesh ajo, por një muzikë organoje, një marsh i rëndë, gati funebër, çka duket se ajo e ka vuajtur tmerrësisht. Një tekst që n’a risjell dhimbjet e saj që nuk arriti ta përmbushë vetveten me një dahsuri të madhe, pasi të gjitha dashuritë e saj ishin si pasqyra marramendëse, që shpejt apo vonë thyheshin, duke lënë pas zhurmën e shumëfishtë të thyerrjes. Edhe pse nisur nga diçka personale, kjo vepër ka vlerën e vet universale, dramën e atyre që për shkaqe fiziologjike e kanë të pamundur të përmbushin atë çka do të donin: dashurinë e plotë, një histori të Evës me Adamin por që mjerisht është e pamundur!
* * *
«… Dhe papritur, në një rënkim, ju shihni orgazmën ta përshkojë, ta kaplojë plotësisht, ta ngrejë peshë nga shtrati. Ju vështroni me ngulm pasojat e asaj që keni bërë me atë trup. Më pas e shikoni të bjerë sërish, palëvizur, në bardhësinë e shtratit. Trupi merr frymë me shpejtësi, duke u përpëlitur kohë më kohë dhe gjithnjë e më rrallë, lëvizje gjithnjë e më larg njëra tjetrës me spazma gjithnjë e më të rralla. Pastaj qepallat mbyllen edhe më fort, sikur do të ngjiteshin në fytyrë. Pastaj hapen sërish, e sërish mbyllen.
Mbyllen.
Ju patë gjithçka. Më së fundi, jeni ju që mbyllni sytë tashmë. Për një kohë të gjatë ju qëndroni me sytë mbyllur, si ajo.
Ju mendoni për atë çka gjendet jashtë dhomës tuaj, për rrugët e qytetit, për sheshet e vogla të largët anëve të stacionit të trenit. Për këto të shtuna dimri, të gjitha njëlloj.
Dhe pastaj ju dëgjoni zhurmën që afrohet, dëgjoni detin.
Ju dëgjoni detin. Ai është fare pranë mureve të dhomës. Përmes dritareve, hyn gjithnjë ajo dritë e ç’ngjyrosur, ajo ngadalësi e ditës për tu ngjitur në qiell, deti i errët gjithnjë, trupi që flë, ajo grua e huaj në dhomë.
Dhe pastaj ju bëni seks. S’di të them se përse e bëni. Ju shikoj që e bëni pa ditur pse. Ju do kishit mundur të dilnit nga ajo dhoma, të iknit nga ai trup, nga ajo formë e përgjumur. Por jo, ju e bëni, sikur ta bënte një tjetër, me atë ndryshim të madh që ekziston mes jush. Ju e bëni, ju riktheheni tek ai trup. Ju e mbuloni tërësisht me trupin tuaj, ju e tërhiqni drejt vetes që mos ta vrisni me forcën tuaj, për të shmangur se mos e mbysni dhe pastaj bëni seks, ju rivini drejt asaj strehe të errët, ju mplekseni me të.
Ju qëndroni ende në atë dhomë pritjeje. Ju qani sërish. Ju kujtoni se e dini se ç’ndodh, por nuk e dini se çfarë, ju nuk arrini gjer në fund të kësaj njohje, ju kujtoni se jeni imazhi i fatkeqësisë së botës, vetëm ju, me sinonimin e një fati të privilegjuar. Ju kujtoni se jeni zoti i kësaj ngjarje që ndodh, ju kujtoni se ekzistoni në të vërtetë.
Tutje mbi plazhe, pulëbardhat do të klithnin në errësirën që po zbardhet, ato do të nisnin të ushqeheshin me krimbat e rërës duke kërkuar në rërën që ka lënë pas zbatica. Në errësirë, klithmat e çmendura të pulëbardhave të uritura papritmas ju duket se nuk i keni dëgjuar asnjëherë më parë.
Ajo s’do të vinte më kurrë.
Mbrëmjen e largimit të saj, në një bar, ju tregoni historinë. Në fillim ju e tregoni sikur të ishte e mundur ta përjetonit atë, por pastaj hiqni dorë. Pastaj ju e tregoni duke u gajasur, sikur ishte një ngjarje e që s’kishte ndodhur kurrë në të vërtetë, ose sikur ta kishit sajuar.
Të nesërmen, papritmas, në dhomë, ndoshta ju vini re mungesën e saj. Të nesërmen, papritmas, ndoshta do të provoni dëshirën për ta parë aty, në vetminë tuaj të çuditshme dhe në atë gjendje që nuk e kishit njohur kurrë më parë.
Ndoshta ju do ta kërkonit përtej dhomës tuaj, në plazhe, në verandat e kafeneve, nëpër rrugë. Por ju s’mund ta gjeni, sepse në dritën e ditës ju nuk njihni askënd. Ju nuk do ta njihnit dot. Ju nuk njihni nga ajo veç trupin e saj të përgjumur me sytë e hapur paksa ose të mbyllur. Depërtimin e trupave ju nuk mund ta njihni, kurrë nuk mund ta njihni se ç’është depërtimi i trupit të një femre. Ju s’do të mundni asnjëherë.
Kur keni qarë, ju keni qarë për veten tuaj dhe jo për pamundësinë e admirueshme për t’u bashkuar me të përmes ndryshimit që ju largon nga njëri-tjetri.
Nga gjithë kjo histori ju mbani mend veçse disa fjalë që ajo tha nëpër gjumë, fjalë që tregojnë se nga çfarë vuani: sëmundj e vdekjes.
Shumë shpejt ju hiqni dorë nga gjithçka, ju nuk e kërkoni më as në qytet, as nëpër netë, as nëpër ditë. E megjithatë ju arritët ta përjetoni këtë dashuri në të vetmen mënyrë që dini ta bëni, duke e humbur përpara se të vijë tek ju…”