Një Prift në “Moulin Rouge”

Në atë kishëz të vogël i kishte dëgjuar gjithë hallet e botës. Më të përgjëruarit ishin pleqtë, gratë e burrat, që në fund të jetës i rrëfeheshin për të gjitha mëkatet që kishin bërë e që nuk i kishin treguar deri atëherë. Po, zërat e tyre i kishte dëgjuar aty në atë kthinë të thjeshtë: tradhëtitë bashkëshortore, fëmijët ilegjitimë, braktisjen e prindit dhe pengjet e mëdha, mosmirënjohjen e një të mire, shpifjet, kurnacëritë, shpirtligësitë e pendesat e botës njerëzore. “Falmë Ati im! Falmi mëkatet e mia, o Zot! Mëshiromë!”…

At Bernardi ishte rreth të dyzetave. Për një kohë dhjetvjeçare kishte qenë me mision në Kolumbi, ku kishte filluar jetën e tij të abatit të përkushtuar. Dhjetë vjet në një qytezë të vjetër kishte mësuar shumë rreth thelbit njerëzor, njeriut, përkushtimit dhe se plaga më e madhe nuk ishte varfëria por droga, terrorizmi. Ishte e vështirë të qëndronte atje, por dhjetë vjet rresht, Zoti si duket e kishte shpëtuar nga e keqja. Tashmë, në periferi të Parisit ditët rridhnin të qeta dhe në monotoninë e tyre, ku besimtarët bëheshin gjithnjë e më të rrallë, meqë të rinjtë tashmë synonin pothuaj të gjithë të shkonin drejt Parisit gjithë zhurmë e farfuritës. E megjithatë jeta e vështirë i bënte njerëzit të rrëfenin plagët e tyre, tundimet, dëshirat për të vrarë apo vetvrarë që të shpëtonin nga hallet e mëdha dhe melankolia e pafund. Dhe ai u jepte zemër, i paqtonte, u jepte pardonin e Zotit duke përsëritur. “Zoti ynë i Madhërishëm i fal mëkatet e tua! Amin! …

Vdekjet e të afërmve apo miqve u jepnin atyre një tjetër dritë ku dukej se vdekja kthehej në mirësi, në dritë paqeje dhe i bënte ata më njerëzorë, më të mirë, të gatshëm për të bërë një sakrificë, gjithçka. Ndodhte që jo pak e trondisnin me rrëfimet e tyre ç’ka natën e zgjonin dhe e bënin të vuante për cfilitjet e shpirtit të tyre. I shikonte gjithnjë buzë një humnere dhe jo rrallë i shfaqej vetja duke dashur t’i tërhiqte që andej që ata të mos hidheshin në atë greminë të pafund. Zëra, klithje, lotë e rënkime që të shkulnin zemrën. Po si mund t’i ndihmonte? A mund ti ndihmonte Zoti gjithë ato tragjedi që ata jetonin? Dashuri të shkatëruara, përdhunime braktisje, gjithë mjerimi njerëzor. E ç’mund të bënte një prift i thjeshtë në gjithë këtë trazirë të madhe të shpirtit? Kur njerëzit e uronin me gjithë zemër, kjo e bënte të lumtur se të paktën ai fëmijë i Vannes, buzë oqeanit, ai seminarist i dikurshëm i manastirit që ngrihej mbi shkëmbenjtë bretonë nuk e kishte kaluar kot jetën e tij në gjirin e kishës.

Një ditë vjeshte, superiori i tij e thirri dhe i njoftoi se duhej të shkonte të takonte superiorin e dioqezës në Parisin XVIII, meqë atje kishin nevojë për një abat fjalëmbël. Dhe ai u nis pa e ditur se përse e thërrisnin vërtet dhe për çfarë. Përse vallë në Paris? – pyeste veten ai duke sjellë në mendje atë lagje plot turistë të huaj ardhur nga e gjithë bota që gëlonte nga “seks-shopet”. Sipër sheshit Pigale ngrihej kodrina e Montmartrës dhe në majë bazilika e “Sacre-Coeur”, e “Zemrës së Shenjtë”.

Ishte e djela e fundit. Një ceremoni dasme. Dy të rinj dhe familjet e tyre në këtë ditë të lumtur të bashkimit. Dasmat ishin pothuaj të njëllojta. Të njëjtat fjalë, përgëzime, përqafime, thirrje të gëzuara por fytyra e asaj nuse të re, me ata sy të mëdhenj jeshil, ajo fytyrë ovale e me vetulla të trasha i kujtuan dashurinë e tij, Koletën dhe kjo gjë sa e gëzoi po aq dhe e trishtoi. Ja pse donte që ajo ceremoni të mbaronte shpejt dhe ata të shkonin. Kur njerëzit u lagruan, ai u ul në një nga bangot e oborrit të kishës dhe mbylli sytë. Donte të ishte vetëm. Kishte kohë që e kishte lënë Koletën në paqen e saj, në vdekjen e saj, në prehjen e madhe, atje larg, në Bretanjën e tij, në atë kodrinë të gjelbëruar ku varrezat e qytezës shikonin nga deti. Nëse kishte hyrë në manastir që prej gati dy dekadash shkaku kishte qenë Koleta, dashuria e tyre, përgjërimet, gjithçka e bukur e tyre, gjersa një ditë ajo kishte dhënë shpirt në krahët e tij Imazhi i asaj nuse të bukur i kishte trazuar shpirtin duke i shfaqur fytyrën e Koletës, gojën e saj të hapur që kërkonte të merrte frymë dhe që s’merrte dot… ai që kërkonte t’i jepte frymën e tij por më kot. Ai nuk e kuptoi se ajo po vdiste, po shkonte, bashkë me frymën e tij, në humbjen e madhe, të gjithkohëshme.

Ishte e shtunë kur At Andrea, superiori i bazilikës, e priti dhe ata u ulën brenda, meqë në kishë turistët e shumtë prej kohësh e kishin prishur qetësinë e bazilikës.

– At Delvo më ka folur për ju, – i tha ai duke i vënë dorën në sup, – ai ju çmon shumë. Ja pse mendova tu thërras për një mision të veçantë.

– Për çfarë Ati im?

– Ti besoj ke dëgjuar për këto vajza të gjora që kanë mbushur rrugët dhe sheshin Pigale e të “Moulin Rouge», të cilat tashmë po vijnë dhe nga Lindja e Europës. Vijnë të shesin trupin për të mbijetuar nën kërcënimin e jo pak banditëve që i shfrytëzojnë. Janë vajza që vuajnë dhe ngurojnë të vijnë në kishë për të larë mëkatet e tyre. Shpirti i tyre ka rënë në llumin e botës dhe ne duhet t’i nxjerrim andej.

Bernard e dëgjonte i habitur duke menduar me vete se ç’mund të bënte një abat i thjeshtë që ato vajza mëkatare ti ktheheshin kishës.

– E di që mund të duket e çuditshme pse Kisha mendon të merret dhe me to por ata vajza kanë dalë nga rruga e Zotit dhe ne duhet ti ndihmojmë. Si fillim kam menduar se në “Bistronë e priftit”do ishte mirë të qëndronte dhe një prift që të dëgjonte hallet e tyre.

– Në bistro?

– Mos u çudit, kështu quhet ajo kafene e vjetër që dikur mbahej nga një njeri i devotshëm i Zotit që më vonë u bë prift, At Rozhé. Sot aty mblidhen shpesh prostitutat e Pigalit dhe të “Moulin Rouge”dhe nuk do ishte keq që një njeri i ynë të ishte aty. Në katin sipër bistros ka një sallë që mund të shërbente që ato tu tregonin hallet e tyre dhe të paqtonin shpirtin. Ti dëgjoi, këshilloi, mbaji pranë dhe tregou udhën që duhet. Ne nuk duhet ti braktisim.

Abati Bernard dëgjonte duke menduar se ç’mund tu bënte një prift prostitutave. Vërtet që bistroja ishte jo larg kishës, por si mund të qëndronte mes tyre? Mision i vështirë…

– Mos u shqetëso biri im… në bistro hyjnë e dalin dhe qytetarë të tjerë, por shpesh ato mblidhen aty ngaqë s’kanë ku shkojnë. Ti fillo njëherë e pastaj shohim e bëjmë. Kam biseduar dhe me At Robert.

Kur doli nga bazilika, retë tutje ishin ulur aq shumë sa dukej sikur preheshin mbi çatitë e qytetit. Ishte një gri e rëndë plumbi.

* * *

Pasi la superiorin, abati Bernard u nis drejt e tek ajo banesë e vogël e kishës me disa apartamente të vogla, ngjitur me të dhe që kisha e përdorte për njerëzit e saj. Një apartament i thjeshtë me një krevat të sheshtë druri, një tavolinë, dy karrige dhe një dollap. Ishte aq e vogël sa i ngjante një strehe murgu. Por kaq i mjaftonte At Bernardit. Ishte mësuar në Kolumbi me jetën e thjeshtë spartane, aty në atë qytezë mjerane parakolumbiane, banorët e të cilit ishin zhdukur tashmë dhekishin mbetur veç terrakotat e bukura me fytyrat e miteve të tyre pagane si dhe varret e vjetra buzë shkëmbenjve.

Hapi dritaren dhe vështroi tutje mbi rrugë si dhe çatitë përballë nga ku tutje në sfond ngriheshin ndërtesat e kodrinës së Montmartrës. Krahët e “Moulin Rouge», të “Mulen Ruzh”siç e shqiptonin francezët, pra “Mullirit të Kuq», nuk dukeshin nga dritarja, por sidodoftë sa dilje në shesh, dyqind metra më tutje mund ti shikoje. La çantën dhe zbriti menjeherë për të shkuar në kishën pranë. Tashmë, kisha dhe bristoja do të ishin vendet ku do të ushtronte misionin e tij dhe do të kalonte pjesën më të madhe të kohës.

Moulin Rouge

Tek hynte brenda, dëgjoi një muzikë gregoriane që luhej në organo. Prifti që takoi, superiori At Robert, veshur me atë rrobën e bardhë, ishte një plak i vjetër që mezi tërhiqte këmbët por me një fytyrë të mirë e të qeshur.

– Mision të mbarë biri im, – e uroi ai. – E di që është e vështirë ti kthesh në udhë të mbarë ato vajza fatkeqe. Kjo botë po bëhet gjithnjë e më e vështirë, e ç’thurrur dhe vrasëse… Sidoqoftë, sa herë të kesh nevojë eja të bisedojmë, – dhe ai i rrahu shpatullat.

Atë mbrëmje të vonë vuri shallin dhe doli. Frynte erë. U nis drejt sheshit dhe sapo doli në krye u habit me morinë e turistëve që endeshin grupe-grupe në bulevardin aq të zhurmshëm “Clichy”. Njerëzit nëpër trotuare qeshnin dhe zgjasnin kokat drejt vitrinave të xhamta plot figura vajzash gjysmë të xhveshura dhe objekteve erotike deri tek mbathjet prej meshini të grave dhe kamzhikët për zbavitjet mazoshiste. Mes turmës dëgjoje nga të gjitha gjuhët e botës: thirrje, fjalë, emra aziatikë, latino-amerikanë, afrikanë… njerëz që shtyheshin e nxitoheshin apo të tjerë që ecnin ngeshëm aty mes dritave, në atë botë që ai gati e kishte harruar prej kaq shumë vitesh. Jo, “Mulen Ruzh”nuk ishte ai që kishte qenë më parë, që në qetësinë e natës jetonte në ekzotizmin e vet pa trazuar jetën e qetë apo pjesën puritane të kryeqytetit francez. Ja ku u shfaqën dhe krahët e “Mullirit të Kuq», e asaj kabareje të vjetër por që shkëlqente nga dritat. Në fakt nuk ishte thjesht një kabare. Ishte një teatër ku prej një shekulli balerinat gjysmë të zhveshura që hidheshin në skenë, ngrinin fustanet e hapura dhe kërcenin dansin e famshëm “French cancan”siç i thonin anglezët apo “fru-fru», skena të ngjashme me kabaretë e tjera si “Moulin de la Galette”, që ende e ruante mullirin me krahë druri treqind metra më tutje.

Një turmë njerëzish kalonin në rradhë për tu futur në teatër dhe ku fotografitë e mëdha të balerinave të zhveshura bënin ballë nën dritat e shumta që shkëlqenin me ngjyra të ndezura rozë. Ishte shfaqja e fundit e programit të ditës që po fillonte. Imagjinoi një çast atë sallë por e dinte se ishte thjesht imazhi i një fotografie që kishte parë vite më parë apo i një dokumentari televiziv, pasi vetë nuk kishte shkelur asnjëherë në “Mulen Ruzh», që ishte hapur që në vitin 1889 nga katalani Joseph Oller dhe Charles Zidler.

* * *

Pronari i bistrosë “Gjeli i Artë”, Zhan Mole, ishte një burrë i vjetër normand, disi rondokop por me një humor të jashtëzakonshëm dhe një fytyrë mirësie. Prandaj dhe prostitutat e donin këtë kafene disi të fshehur nga rrumuja e përhershme e bulevardit të madh. Ishte një katolik praktikant që çdo të djelë shkonte në kishën aty pranë. Mezi lëvizte i gjori e megjithatë ngjante se gjithë humori normand përmblidhej tek ky njeri.

– Më foli At André, – i tha ai Bernardit pasi u prezantuan. – Mision i vështirë por me ndihmën e Zotit, kushedi, ato vajza të handakosura gjejnë prehje në shpirtin e tyre. Bota nuk është më ajo që ka qenë. Megjithatë shumë prej tyre kanë një zemër floriri, – qeshi në fund ai.

– Vijnë shumë njerëz këtu?

– Oh, nuk rresht, deri natën vonë. Por zonjushat vijnë aty nga dreka dhe pasdite. Pijnë ndonjë gjë, hanë ndonjë gjë të shpejtë dhe ikin në “punë”, – qeshi përsëri ai. – Ç’ti bësh? Kështu e ka kjo jetë… ky profesion është nga më të vjetrit e botës.

At Bernardi tundi kokën.

– Po shkoj të ulem, – tha më së fundi ai dhe mori kafenë që i përgatiti Zhan, duke shkuar në një nga tavolinat e fundit që shihte nga rruga.

Ishte një kafene tipike parisiane me disa fotografi në muret e saj, këngëtarë e aktore kabaresh siç ishte një fotografi e Koletës, shkrimtare e njohur, e cila në fillimet e shekullit kishte qenë aktore kabareje në kabaretë e Montmartrës. Prostitutat e pëlqenin shumë. Po kështu dhe një foto e Edit Piaf, këngët e të  cilës i kishin qef ti dëgjonin, veçanërisht një me titullin “Je ne regrette rien” (“Nuk më vjen keq për asgjë”) që fliste për jetën e saj. Edhe Piaf në rininë e saj i kishte shkelur ato udhë. Më tej Sharl Aznavur… Dukej që Zhan ishte fan i tyre por mbi të gjithë ai kishte Zhorzh Brasens, ndoshta pse nganjëherë i binte dhe vetë kitarrës.

Aty nga mesdita u shfaqën prostitutat e para. Ishte një katërshe që ecte si triumfatore, të cilat u futën gjithë zhurmë në kafene. Qeshnin dhe përshëndetën gjithë qef Zhan, si të ishte miku i afërt i tyre.

– Salut Zhan!

– Bonjour mon cher ami! – thonin ato duke përshëndetur Zhanin dhe të zakonshmit e kafenesë.

– U zgjuan zonjushat më së fundi! – lëshoi me të qeshur Zhan.

Njëra i shkelte syrin, tjetra i jepte nje të puthur në faqe dhe kështu ato u ulën si zakonisht nga fundi, aty ku pak më tutje gjendej dhe At Bernard. I dalloi që kur po afroheshin dhe mes tyre pikasi një afrikane me flokët e pushpuritura, si të kishte një krifë luani, me buzë të fryra dhe ca vithe të ngritura. Veshjet e tyre të ngushta, minifundet, makiazhi i fortë në fytyra, i bënte të njiheshin menjëherë. Rezatonin epsh nga të katër anët.

Në fillim, kur e panë, ato u habitën që pranë tyre ishte ulur një prift, me atë jakën e tij të bardhë dhe veshjen e zezë. Qeshën disi me zë të ulët dhe njëra prej tyre u foli të tjerave:

– Po ky prift këtu, ç’ne?

Qeshën dhe i bën shenjë Zhanit duke porositur që larg:

– Dy koka-kola, një çaj dhe një birrë “Heineken”.

Dy vajzat e tjera ishin bjonde dhe dukej se kishin fytyra sllave…

Dy vitet e fundit në Paris ishin dyndur shumë vajza të njoma apo ”mish i freskët” siç i quanin sekserët e tyre. Ndërkohë, prostitutat e vjetra të Montmartres ishin ngritur në protesta që t’i largonin se po u thyenin çmimet që kishin vendosur prej kohësh. Një “pip” paguhej tani gati gjysma e çmimit të mëparshëm dhe një “e shtënë” akoma më shumë. Kurvat e vjetra revoltoheshin por ato s’luanin nga vendi. Këtë punë ua kishin lënë mbrojtësve të tyre, sekserë seksi të rrezikshëm, egërsinë e të cilëve Franca nuk e kishte provuar më parë.

Pas pak At Bernard porositi një kafe tjetër dhe hapi gazetën e ditës “La Croix” që ishte një lloj zëdhënëse e klerit katolik francez. Lexonte në heshtje por dhe dëgjonte në paqen e tij ato vajza të çliruara nga turpi. Ishte një situatë disi e çuditëshme: një prift që lexonte I mbyllur në botën e tij dhe ato prostituta që qeshnin e flisnin me zë të lartë duke ngacmuar njëra-tjetrën e duke harruar se pak metra me tutje ishte një prift i bindur i të madhit Zot. Nuk kaloi shumë dhe disa nga ato u larguan.Ndërkohë të tjera erdhën, mikesha që njiheshin dhe që jo rrallë qanin hallet e tyre. Shpesh u binte të përballonin dufe të çmendura, furi mazokiste, njerëz perversë dhe jo rrallë ndodhte të dilnin nga dhomat e seksit me ndonjë kafshim në gjoks, në vithe, apo ndonjë shenjë në fytyrë. Megjithatë tani ishin bërë trimëresha dhe ato që para një apo dy vitesh kishin hyrë të ndrojtura në këtë rrjet prostitucioni. Ishte një botë e lirë dhe mund të bëje ç’të doje.

Kishin kaluar gati tre orë dhe Bernardi u ngrit duke kaluar nga tavolina pranë tyre duke I përshëndetur me mirësjellje. Ato kthyen kokën të gjitha, të habitura që një prift po i trajtonte si qytetare të nderuara. Vështruan njëra-tjetrën, qeshën dhe ndërkohë dikush nga ato shtoi:

– Ja një prift simpatik!…

* * *

Shfaqja e një prifti në kafenenë e Zhan Molesë që prej shumë vitesh mbante emrin “Gjeli i artë”ishte diçka e re. Ditët e para për At Bernardin ishin të qeta. Tashmë filloi dhe drekën ta hante atje ku gjithnjë mblidheshin prostitutat që pinin diçka ose hanin, gjithnjë duke biseduar me të qeshurat e thirrjet e tyre karakteristike. I matur siç ishte nuk donte të hynte si një i paftuar në shoqërinë e tyre. Dhe durimi i tij ia doli mbanë. Ato tani e përshëndesnin, madje bënin ndonjë shaka apo e pyesnin:

“Si thua Ati ynë, a nuk është kështu?

At Bernard qeshte, u përgjigjej me thjeshtësi dhe dalëngadalë ato kishin dëshirë ta dëgjonin dhe fjalën e tij. Filluan të zbulojnë se ishte një prift me kulturë, që njihte aq mirë historinë dhe kishte humor.

Një javë më vonë ishte festa kombëtare e Francës, 14 korriku, festa e përmbysjes së monarkisë dhe fitores së Republikës. Si zakonisht atë natë fishekzjarret i jepnin një shkëlqim të jashtëzakonshëm gjithë Parisit dhe lart nga kodrinat, fishekzjarët që hidheshin pranë “Kullës Eifel», krijonin një spektakël me një koreografi të jashtëzakonshme, ngjyrash, kurorash e buqetash që të mbanin të shtangur për një kohë të gjatë. Nga “Sacre-Cœur”dukeshin tutje dritat që zbulonin një magji tjetër të Parisit. “Zonjushat”rrallë se mund të gëzonin spektakle të tilla meqë duhej të ishin në baret e hoteleve apo në dyert e atyre shtëpive misterioze, ku prisnin klientët e me ta pastaj ngjiteshin lart gjithnjë me pikëpytjet e tyre të mëdha nëse klienti i rradhës do të ishte një njeri i arsyeshëm, një zotni, një fshatar dudum apo një pervers që do të shfrynte si një derr i egër mbi mishrat e tyre.

Ja pse zonjushat e “Gjelit të Artë”e festuan festën e Francës në kohë dreke, atje mes atyre njerëzve të paqtë të bistrosë dhe patronit të tyre të dashur Zhan Molé, të cilat e donin të gjitha. Madje disa prej tyre e ngacmonin sikur të donin të bënin seks me të, por Zhan qeshte aq shumë sa fillonte e i tundej barku.

– Ç’ti bëj këtij barku, – qeshte ai, – po do ta shikonit ju! – dhe bistroja shpërthente nga të qeshurat.

Atë paradite At Bernardi e kaloi në kishë me At Robert, i cili mbajti një meshë. Pastaj pasi njerëzit ikën dhe qëndroi ca çaste me të, mori leje dhe u nis drejt bistros, në atë rrugë ku që larg shkëlqente ai gjel prej teneqeje i lyer me ngjyrë ari që qëndronte sipër lokalit me një krenari nacionale. Gjeli jo më kot ishte zgjedhur si symbol i Francës.

Kur hyri në bistro u përshëndet së pari me Zhan Molenë e cili ia bëri me shenjë të hidhte sytë nga fundi i kafenesë ku dukeshin “zonjushat e gëzimit” siç i cilësonte shpesh ai. Një nga vajzat ia kishte nisur ndërkohë këngës së “Marsejezës”. Ishte ngritur në këmbë me atë gjoks të hapur që të kujtonte figurën e asaj gruaje në barrikadë pikturuar nga Delakrua. Zonjushat e tjera e shoqëronin ndërkohë që At Bernardi kalonte qetë dhe me një buzëqeshje në fytyrë, duke i përshëndetur secilën në heshtje që mos ti shqetësonte në atë gëzim të përbashkët.

– Gëzuar! Gëzuar festën! – përshëndeti më pas Ati me atë fytyrë të mirë dhe gjithnjë të qeshur. Ishte një spektakël i hatashëm. Dhe ato e përshëndesnin, i dërgonin puthje me dorë, kthenin gotat dhe nderonin Francën që u kishte hapur portat bujarisht:

– Vive la France! Rroftë Franca!…

Që nga hyrja dëgjoheshin ca fërshëllima dashamirëse apo thirrje:

– Bravo les filles! “Bravo ju vajza!»

Ndonjëra qeshte e ngrinte gotën e verës.

At Bernardi u ul dhe pas pak Zhan Molé i solli pjatën e tij të zakonshme dhe një gotë ujë. E ktheu atë menjëherë ngaqë jashtë ishte vapë. Një nga zonjushat u ngrit me shishen e verës në dorë dhe i shkoi pranë tavolinës duke i mbushur gotën.

– Gëzuar Ati ynë!…

– Gëzuar! Shpirti yt në një qiell të ndritur!

Ati qeshi dhe menjëherë e ngriti gotën drejt zonjushës si dhe mikeshave te tjera që e uronin.

– Rroftë Republika! – klithi njëra prej tyre.

Pastaj vijuan të qeshura, thirrje, zhurmë.

At Bernardi hante dhe vazhdimisht shihte me kënaqësi nga ato vajza që gëzonin. Herë-herë ato e detyronin të ngrinte gotën në drejtim të tyre e po kështu dhe patronin që vinte e i sajdiste duke vazhduar porosinë.

Pas një ore euforia ra dhe ato nisën të bisedonin me njëra-tjetrën që kishin në krah për ngjarjet e tyre të ndryshme, blerjen e një futani të ri, aparatet e reja të telefonisë, ankoheshin për sekserët e egër, për hafijet që i ndiqnin ngado, për perversët që kishin përballuar një natë më pare apo familjet e tyre jashtë Francës duke u rikthyer si gjithnjë në mallin që kishin për njerëzit që kishin lënë pas.

Prej disa kohësh At Bernardit i kishte bërë përshtypje pikasi një nga vajzat e cepit, një tip fjalëpakë dhe e urtë që nuk ia kishte dëgjuar zërin prej kaq ditësh. Bisedonte me vajzën tjetër në krah dhe pas pak mbuloi fytyrën me duar. Dukej që ishte e shqetësuar. Pas pak “zonjushat e gëzimit”nisën të ngrihen herë dy nga dy, herë njëra, herë tre bashkë. Përshëndesnin Zhan Molenë me dashuri, e përqafonin fort, disa e ngacmonin nga barku dhe dilnin në trotuar ku shpesh do të shihje dhe hafijet që i ruanin se mos shkonin me ndonjë klient dhe nuk i tregonin paratë e fituara. Me qetësinë e tij të zakonshme, At Bernard u afrua nga dy vajzat që vazhdonin të bisedonin.

– Kohë e bukur, – tha, si për të hyrë në bisedë.

Ato buzëqeshën me mirësi.

– Sot kishim një meshë të bukur me At Robert… mendoja se mund të vinit në kishë.

– Vërtet? – pyeti vajza trupgjatë me një fytyrë të prerë por mjaft simpatike.

– Sigurisht… Kisha është për të gjithë. Do doja t’u shikoja dhe juve në kishë, qoftë dhe gjysmë ore… Zoti ynë i Mëshirshëm mendon për të gjithë.

Vajzat e vështruan me një lloj admirimi.

– Për çdo hall që të keni, unë jam këtu ose në kishë… Ejani, ju presim krahëhapur.

Ishte e para herë që ato dëgjonin një prift t’i ftonte në shtëpinë e Zotit.

– Si quheni ju?

– Elisabeta, – tha vajza tjetër me ca buzë të pulpta dhe sy të kaltër.

– Ndërsa mua më quajnë Nora!

– Ju jeni nga Ballkani?

– Unë po, jam nga Shqipëria! – u përgjigj ajo me vështirësi, sikur të mos donte të zbulonte identitetin e saj.

– Ndërsa unë jam italiane, – shtoi vajza tjetër, gjithnjë e qeshur dhe pa asnjë ndrojtje.

– Faleminderit At Bernard… jeni shumë i mirë… – shtoi Nora. – Erdhi koha të shkojmë! – dhe ajo mori çantën të ngrihej.

I dhanë dorën dhe u drejtuan nga dera duke përshëndetur Zhan Molenë. Dolën në rrugë.

Abati i vështroi nga xhami kur vajza e gjatë e pikasi dhe i ngriti dorën për ta përshëndetur sërish.

* * *

Tre ditë më vonë At Bernardi u habit kur në bangot e kishës në atë atmoferë të paqtë pikasi Norën dhe Elisabetën. Qëndronin aty, të heshtura, duke medituar secila në botën e vet. Sipër kokave të tyre, lart nga organo, dëgjohej një rekuiem i Brahms i cili mbushte gjithë mjedisin e kishës dhe të çonte në një botë tjetër. U ul disa rradhë pas tyre duke i vështruar gjithnjë. Ato ngritën kokat duke parë kubenë, pikasën vitratet plot figura të pikturuara në ngjyra të ndezura, Jezunë e martirizuar, Virgjëreshën Mari dhe ëngjëjt rreth tyre. Dukej se ndjenin një lloj paqe që i largonte për pak kohë nga streset, hallet dhe dhimbjet e një nate më parë. Nuk donte ti shqetësonte dhe i la ashtu për një kohë gjersa ato u ngritën që të largoheshin duke bërë kryqin. U befasuan menjëherë kur e panë pranë tyre dhe i buzëqeshën.

– Mirëseardhët në shtëpinë e Zotit!

– Faleminderit At Bernard.

Ai i shoqëroi deri tek dalja e kishës.

– Herë pas here, – shtoi ai, – në kishë ka koncerte me muzikë klasike dhe ju mund të vini. Ka plot njerëz që vijnë të dëgjojnë muzikë… Madje mund të vini të rrëfeheni nëse keni nevojë, këtu ose atje në katin e sipërm të bistrosë… Aty nuk ka njeri. Zhan e përdor vetëm për njerëzit që duan të festojnë një datëlindje apo martesë. Ne mund të flasim për gjithçka.

Ato vështruan njëra-tjetrën dhe pastaj i buzëqeshën Atit me mirësi.

– Mirupafshim At i dashur…

– Mirupafshim, – u përgjegj ai dhe një copë herë i ndoqi me sy në udhën që ngjitej drejt “Place Pigalle”.

* * *

Që nga ajo ditë, At Bernardi u bë akoma më i afërt me “vajzat e gëzimit”. Nora dhe Elisabeta u kishin treguar mikeshave të tyre për koncertet e kishës si dhe kënaqësinë që kishin provuar duke u ulur në bangot e asaj salle të madhe plot vitrazhe anash dhe afreske të apostujve, rrethuar nga një atmosferë e paqtë dhe mistike.

Dalëngadalë dhe vajza të tjera u afruan me kishën. Kalonin atje një kohë të shkurtër, dëgjonin rekuieme, muzikë gregoriane, Albinoni, Corelli, Vivaldi… dhe pastaj merrnin rrugën drejt “Gjelit të Artë». Madje Nora, Elisabeta, zonjusha Sesil kishin filluar ti hapnin zemrën Atit të dashur.

Po, ishte një lloj strehe ku mund të rrinin vetëm, të udhëtonin në kujtesën e tyre, rininë e paprekur, feminitetin e dikurshëm të papërlyer, ndjesinë e hershme të dashurisë, vetëm, symbyllur, me fytyrat e njerëzve të afërt. Organisti lart luante dhe jo rrallë qëllonte të ishte meshë; ndonjëherë për kureshtje hynin dhe të rinj, të dashuruar që putheshin, sikur një Zot do ta bekonte puthjen e tyre. Për to po bëhej e ëmbël kjo strehë, një vend për të qenë vetëm, vetëm me vetveten…

Nga prostitutat kishte nga ato që me këtë profesionin donin të siguronin një burim jetese; të tjera ëndërronin të mblidhnin ca para, të blenin ndonjë apartament diku, në një vend në jug të Francës dhe ta braktisnin atë profesion të ndyrë dhe për të filluar pastaj një jetë të re. Endërronin të kishin një burrë, që të provonin më së fundi ndjesinë e dashurisë, të shpirtit, të bënin fëmijë dhe të jetonin si gjithë të tjerët.

Kur vinin në bistro, nganjëherë ngjiteshin lart me Atin, në një cep të asaj salle me tavolinat bosh dhe rrëfenin dramat e tyre. Kishin nevojë të flisnin, të nxirrnin dufin e tyre dhe tashmë ato kishin gjetur tek ai një njeri që i dëgjonte dhe i ndihmonte me dashurinë që u tregonte. Për At Bernardin, rrëfimet e tyre ishin tashmë ndryshe nga ato që kishte dëgjuar në Kolumbi apo në kishën e fshatit në periferinë parisiane. Tashmë flitej për krime, përndjekje, rrahje dhe një frikë e madhe që I mundonte ato dhe në gjumë. Atit i dukej se kishte zbritur vërtetë në rrathët e ferrit të Dantes duke parë atë tragjizëm të thellë të fatit njerëzor, të njeriut të cfilitur nga dhimbjet, të poshtëruar, të shkelur me këmbë, të plagosur, të braktisur nga familjet e tyre, të mohuar. Po, ishin ato të mohuarat, të përdalat, kurvat që të tjerët talleshin me to, putanat që ishin hedhur në atë gropë të zezë për tu poshtëruar përjetësisht dhe pse jo, për tu vrarë.

Një ditë në bistro ai kishte vënë re se ndryshe si zakonisht, Nora nuk kishte ardhur. “Kushedi çfarë i ka ndodhur”, mendoi. Kur hyri Elisabeta ai e pyeti menjëherë:

– Po Nora nuk do vijë?

– Jo Ati im… Ishte sëmurë, – murmuriti ajo pa dashur të tregonte më shumë.

E kuptoi që diçka I fshihte por nuk tentoi që në atë çast.

Të nesërmen kur Nora u shfaq tek “Gjeli i artë”, dalloi syrin e saj të majtë që i ishte bërë mavi. I bëri shenjë dhe u nis përpara duke ngjitur shkallët spirale drejt sallës që Zhan Molé e kishte pagëzuar “Salla e festave”.

Kur hyri, sytë e saj u mbushën gjithë lot. Nuk foli. U ul në tavolinë pranë Atit mes asaj heshtjeje që kishte pllakosur gjithçka.

– Çfarë të ka ndodhur kështu?… Të kanë rrahur?

Ajo tundi kokën dhe ngashëreu në heshtje.

Përtej rrugës ata pikasën figurën e një njeriu që qëndronte me sytë gjithnjë nga hyrja e bistrosë. U panë në sy dhe heshtën që të dy.

– Të ndjekin gjithnjë?

– Po…  ngado që shkojmë ata na ndjekin.

Ati i mori dorën dhe ia pështolli me dorën e tij.

– Do ishte mirë t’i denoncoje në polici… kështu dhe mund të shpëtoje prej tyre.

Ajo ngriti sytë menjëherë duke e parë me një vështrim të trembur:

– Ah, kurrë Atë… ju nuk i njihni ata. Janë gati të të zhdukin menjëherë nga faqja e dheut… Vjet, një nga shoqet tona donte të largohej por arritën ta gjejnë ku ishte fshehur dhe e zhdukën. Ne nuk dëgjuam më për të.

Që nga ajo ditë, Nora vinte edhe vetëm në kishë. Ulej në bangë, rrinte një copë herë, pastaj ngrihej, shkonte drejt afreskut të Shën Marisë në faqen e murit. Kuvendonte me të nën zë duke imagjinuar gjithnjë nënën e saj, të cilën kishte katër vjet që nuk e kishte parë. Njerëzit që vinin ishin të rrallë. Shpesh dëgjonte psherëtimat e tyre. Shikonte gra të moshuara me sytë e enjtur nga lotët. Me siguri i ka vdekur një i afërt, mendonte. Vallë vajza, djali?…

Një ditë në bistro Elisabeta kishte ardhur e dehur dhe ishte strukur në tavolinat e fundit. Kur do dilnin, shoqet e saj kishin dashur ta marrin por ajo nuk dëgjoi. Nora qëndroi me të por ajo klithte gjithnjë, shante dhe qante.

At Bernardi iu afrua dhe i vuri dorën në kokë. Ajo e ngriti dhe e vështroi me ata sy të kuq nga alkoli.

– At! – klithi ajo dhe i ra koka me forcë në tavolinë.

Papritur dëgjuan gërhimën e saj. Flinte. Ata vështruan njëri – tjetrin në heshtje. Edhe ajo i kishte sytë me lot.

Ndërkohë Zhan Molé që kishte parë këtë skenë ndezi gramafonin dhe vuri një nga disqet që Elisabeta dëgjonte gjithnjë. Tingujt e këngës nisën të shpërndahen në gjithë bistron. Ishte kënga e parapëlqyer e saj, “La vie en rose», “Jeta në ngjyrë rozë”e Edit Piaf.

Kur ai më merr në krahët e tij / dhe më flet me zë të ulët / jetën e shoh në ngjyrë rozë/ Ai më thotë fjalë dashurie / fjalë të të gjitha ditëve/ dhe atëherë diçka brenda vetes ndjej …»

Papritur Elisabeta ngriti kokën ngadalë. Diçka e kishte thirrur në atë humbëtirë ku kishte rënë. Iu duk sikur kishte qenë në ëndërr. Nuk po e besonte që Edit Piaf këndonte. Ishte idoli i saj, e madhërishmja, zëri hjynor siç e quante ajo. Ai zë sikur donte ta zgjonte nga ajo dhimbje e madhe. Dëgjonte:

Në këtë jetë ai është për mua dhe unë për të / ai m’a tha dhe me jetën e tij u betua …»

Fytyra e saj ishte zgjuar tashmë e tëra dhe kishte marrë një tjetër dritë. Kur kënga përfundoi ajo u çua dhe hskundi kokën si të donte ta çlironte nga një barrë e rëndë.

– Po shkoj, – i tha Norës, – takohemi në dhomë, – dhe duke përshëndetur At Bernardin dhe Zhan Molenë, u largua duke dalë në trotuar.

Ata mbetën aty, që të dy, një çast të gjatë pa folur. Papritmas Ati theu heshtjen:

– Nora… ti nuk më ke treguar për jetën tënde… Folmë bija ime!

– Ah, Ati im… ç’të të them… të të hap plagët? Natë e ditë mendoj për njerëzit e mi, shtëpinë tonë të varfër, njerëzit e mi…

Ajo ndali një çast, hodhi kokën pas, vështroi tavanin, duke sjell në mendje imazhet e vendlindjes dhe fytyrat e të dashurve të saj.

– Ne ishim të varfër. Jetonim në një fshat malor. Babai im ka vdekur në një aksident me sharrat ku prisnin drutë në mal. Jeta jonë ishte e trishtë, pa gëzime. Kohërat ndryshuan, demokracia erdhi, por asgjë nuk ndryshoi për ne. Një ditë dikush erdhi në shtëpi dhe i tha nënës se nipi i tij kërkonte të lidhej me mua. Ai vinte nga Italia. Donte të më merrte me vete dhe unë pranova. Italia ishte për ne një vend i parajsës. E shkreta nënë, pranoi edhe pse ishte e trembur të shkoja kështu në një botë të panjohur, larg saj, me një njeri pothuaj të panjohur. E megjithatë isha një gojë më pak për tu ushqyer. Mezi mbanim frymën gjallë duke punuar tokën, tokën  tonë. Dhe kështu, një natë, me të fejuarin tim, në një plazh të shkretë i hipëm një barke të vogël me motorr dhe në një det me dallgë u nisëm drejt brigjeve të Italisë. Ishte një natë shiu, me gjëmime.

– Vetëm me një barkë në mes të detit?

Nora tundi kokën dhe për një çast mori frymë thellë.

– Ishte një tmerr i vërtetë. Pranë Brindizit motorri n’a la nja dhjetë kilometra larg bregut. Pritëm aty disa orë deri sa policia italiane erdhi dhe na mori. Më në fund mbërritëm. Shpresoja se aty do të gjeja lumturinë edhe pse një zë më thoshte se gjithçka ishte shumë e bukur për t’u besuar. Por shumë shpejt më detyruan të bëhem prostitutë.

Ajo ndaloi një çast dhe fshiu lotët. Gjoksi i saj i zbuluar disi, ngrihej dhe ulej. Papritur zbuloi krahun deri lart , madje dhe shpinën, duke i treguar shenjat që kishin lënë i “fejuari”dhe klientët e saj.

– Të digjnin me cigare?!- tha i tmerruar Ati.

Ajo tundi kokën.

– Ishte e tmerrshme. Gjithçka ishte e frikshme në atë bandë barbarësh, shqiptarë e italianë. Kisha frikë për jetën time. Një ditë u shpëtova por pas një jave më gjetën prapë të fshehur në një motel. Dhe unë vazhdova përsëri jetën e një prostitute. Paratë i merrnin ata. Ne veç na ushqenin dhe na mbanin nëpër hotele. Më në fund menduan të hidhen në Francë. Kushedi, thashë me vete, në Francë mund t’u shpëtoj. Ato pak para që më jepnin ia nisja nënës. E gënjeja. Më pyeste nëse ishim bërë me fëmijë. E gënjeja. I tregoja fotografi pranë një makine të bukur dhe ajo gëzohej. Vajza ime është e lumtur, mendonte ajo dhe u jepte shpresë motrave të mia. Në fillim isha në Marsejë me tri vajza të tjera. Një vit më vonë na sollën në Paris.

– Po tani ku jetoni?

– Në një apartament të vogël në rrugën Barbes… jemi katër vajza, unë, Elisabeta, Romana dhe një tjetër moldave… O Zot, kur do të shpëtojmë!?

– Bëj durim… Zotin do ta kesh gjithnjë pranë në kalvarin tënd.

Ajo ngriti kokën dhe e pa e habitur sikur të dyshonte në ato fjalë që tha.

– Mos u habit zonjushë. Zoti mendon për ju…

– Ati im! – i tha ajo, kur ndërkohë ai i bëri shenjë të ngjiteshin lart.

Ndërkohë të tjerë klientë po vinin.

Pas pak u ulën në sallë dhe ajo lëshoi një psherëtimë të thellë. Ishte një tavolinë të thjeshtë druri, mbështetur pranë dritares, ku poshtë kalonin kalimtarët e rrugës.

– Para disa ditësh isha në kishë Ati im. Ishte drekë dhe s’kishte njerëz. Mesha kishte mbaruar. Vetëm disa njerëz kishin mbetur në stola me sytë e mbërthyer nga Krishti. Në krahun tim, disa metra më tutje ishte një grua me një shami të zezë. E shkreta grua, thashë me vete. Kushedi kush i ka vdekur. E vështrova gjatë dhe më erdhi keq. Pastaj papritur ajo ktheu kokën nga unë, më përshëndeti me mirësi dhe u ngrit. Më rrahu zemra, Ati im. I ngjante nënës time. Doja të shkoja pas saj dhe ta përqafoja, por këmbët s’më bënin. Dhe atëherë sytë mu mbushën me lotë. M’u kujtua nëna. Vallë dhe ajo shkonte në kishë, kështu mbuluar me shallin e zi të dhimbjes? Kam kohë pa folur me të dhe pa i dërguar para. Ajo më ka falur gjithçka dhe i lutet gjithnjë Zotit për mua por mesa duket Zoti nuk i ka dëgjuar lutjet e saj.

Me të thënë këto fjalë sytë e saj u mbushën me lot dhe ajo mbështeti kokën në tavolinë. At Bernardi e vështroi gjatë, në heshtje dhe e la disa çaste në dhimbjen e saj. Sigurisht një shpirt që donte të shpëtonte nga ai kalvar i përditshëm dhe të kthehej në vendin e saj, apo të ishte një anonime dhe të gjente paqen diku e të fillonte një jetë të re. Por a ishte e mundur? Si? Iu kujtua biseda e një dite më parë kur i fliste për nënën e saj, motrat, malet madhështore dhe lumin e Shalës që kur shkrihej bora vërshonte me zhurmë dhe derdhej me atë ujë të pastër kristali. Pastaj zgjati dorën dhe i preku kokën me dhëmbshuri.

– Kurajo bija ime. Zoti një ditë do ta dëgjojë zërin tënd.

Ajo ngriti sytë dhe e vështroi përmes lotëve atë figurë të turbullt para saj.

* * *

Një natë të vonë doli në bulevardin “Clichy” në krah të “Mulen Ruzh”. S’kishte gjumë. Spektatorët sapo kishin dalë nga shfaqja e fundit dhe shpejt bulevardi ra në qetësi por dritat e “seks-shopeve” rrinin ndezur, punohej ende. Kalimtarë të ndryshëm futeshin e të tjerë dilnin nga to. Jeta e natës vazhdonte në euforinë e alkoolit, flirtit, seksit. Gjithçka kishte një atmosferë enigmatike dhe erotike njëkohësisht, me ato drita shumëngjyrëshe dhe kalimtarë të paktë në kalldrëmet e rrugicave që ngjiteshin. Vetëm errësira binte mbi portat e bareve, hoteleve dhe shtëpive, mbi ato vitrina ku kalimtari shpesh herë përpiqej të imagjinonte se ç’ndodhte aty përtej.

Ai eci pak më poshtë dhe u fut në një rrugicë ku tutje dukeshin dritat e një bari. Kaloi para një klubi travestitësh ku dy travesti shtatlartë, pështetur tek anët e portave, disi të shkujdesur, njëri prej të cilëve afrikan, pinin nga një shishe birrë. Brenda dukej banaku dhe njerëz të tjerë që pinin por ai vazhdoi më tej për të ndaluar më pas në barin tjetër, poshtë një hoteli me një reklamë në drita rozë ku shquhej figura e një vajze gjysmë të xhveshur. Ishte hoteli ku ajo punonte. Aty vërtitej dhe jeta e saj si prostitutë. Nga bari dëgjohej një muzikë xhazi. Porta ishte mbyllur por nga xhamat shiheshin siluetat e njerëzve që ishin aty. Aty duhet të jetë, mendoi… në mos duhet të jetë ngjitur lart me klientët e saj. Në katin e tretë, dy dritare ishin të hapura, të tjerat të mbyllura por asnjëra nuk ishte në errësirë. Qëndroi kështu një copë herë kur papritur dikush hapi portën dhe ai pikasi figurën e një arabi të bëshëm e shtatlartë që e vështroi me dyshim.

– Urdhëroni zotëri! – i tha ai pas një çasti.

Por Bernardi nuk foli. Vështroi dhe njëherë nga dritaret sipër dhe vazhdoi rrugën.

Jeta e asaj vajze kishte filluar ta mundonte gjithnjë e më shumë. Shpesh herë mendonte se përse duhej të shqetësohej kaq shumë, kur ndërkohë tregu i prostitutave kishte pësuar një “bum”të madh me ardhjen e tyre nga Lindja europiane. E megjithatë përsëri i vinte keq për atë vajzë, me ata sy të çiltër e të trishtë, që i dukej aq pa mbrojtje

Kur ra të flejë, ashtu përgjumur, në gjysmë-errësirën e natës së gjatë, në botën e heshtjes, iu shfaqën dritat e atij hoteli ku ajo punonte dhe u jepej epsheve të njerëzve të rastit të të gjitha racave dhe ngjyrave, çka i jepte një ndjesi neveritje por dhe revolte. Imagjinonte atë dritare me dritën  rozë, një shtrat, ajo e shtrirë dhe trupin e një burri që e shihte nga shpina dhe që derdhte mbi të gjithë epshin e tij në një gjendje të dehur. O Zot!- pëshpëriti duke dëgjuar ngashërimin e saj. U zgjua…

* * *

Të nesërmen, kur hyri në bistro, At Bernardi u habit që e gjeti Norën ulur në tavolinë me një gotë “Martini”.

– Po ti, pse kaq herët?

– Nuk kisha gjumë Ati im… – dhe ajo nxorri një paketë dhe ndezi një cigare.

– Që kur kështu?

– Ka disa ditë. Kur erdha nga Marseja e kisha lënë. Dhe ja tani, e fillova prapë.

– Çfarë ka ndodhur Nora?

Ajo thithi cigaren dhe nuk foli. Sytë e saj ishin të trishtë. Ktheu kokën nga rruga. E dinte se përgjuesi i saj duhej të ishte aty rrotull.

– Thuamë çfarë?

– Më rrahën përsëri! – tha ajo me zë të ulët dhe menjëherë shpërtheu në lot.

Qante. Pastaj ngriti sytë:

– Oh, Ati im sa e ndyrë kjo jetë. Ç’faj i kam bërë Perëndisë?…

– Duro dhe pak, diçka do të bëjmë që të shpëtosh nga ky ferr ku të kanë futur

– Kam mall për nënën, për atin tim të vdekur. Nuk e di ç’bëhet atje në shtëpi… nëna, tri motrat dhe vëllai im i vogël.

– Po unë mund të të ndihmoj të largohesh.

– Si?

– Të të shoqëroj deri në stacionin e trenave në “Gare de Lyon” dhe aty të marrësh trenin për në Trieste… Do lajmëroj një suorën tonë të të presë dhe që aty të marrësh tragetin që shkon në Durrës…

– E pamundur At. Ata n’a ndjekin ngado që shkojmë. Para një muaji një shoqja jonë lituaneze që donte të kthehej në Lituani, e kapën dhe e rrahën për vdekje…

Ai heshti dhe e vështroi gjithë pikëllim. Nora zgjati kokën dhe ja tek dalloj tutje, në trotuarin tjetër, figurën e një burri që rrinte përballë lokalit.

– E shikon… aty janë. S’kemi ku shkojmë… – psherëtiu ajo, – fati ynë i zi.

Dhe ashtu duke fshirë lotët, u ngrit.

– Po iki në dhomë…

Qëndroi ballë tij në këmbë, u panë një çast dhe ashtu pa folur doli.

Ai e ndoqi me sy kur ajo kaloi rrugën duke pikasur njëkohësisht dhe figurën e atij që e ndiqte.

* * *

E nesërmja gjithë ditën kaloi në kishë me At Robert. Ishte meshë dhe më pas një takim në katedralen e Notre-Dame ku duhej ta shoqëronte. Pasdite vonë, kur u kthye “vajzat e gëzimit” nuk ishin aty.

– Pëllumbeshat kanë shkuar të gjitha, – tha Zhan Moleja me humorin e zakonshëm të tij.

Ai u ul si zakonisht në tavolinën e tij dhe porositi një çaj. Shikonte nga rruga dhe çuditërisht hija e një gruaje i solli siluetën e saj. Por jo, ishte një kalimtare e zakonshme. Dhe ashtu në mendime kujtoi sërish takimin e fundit dhe fjalët e saj, me atë zërin e saj të pastër dhe të trishtë: “Tani është vjeshtë, një vjeshtë e bukur dhe pemët e fshatit rëndojnë nga shegët e kuqe. Mbrëmë shikoja ëndërr, sikur dyshemeja e dhomës ishte mbushur me shegë të hapura. Ishte e habitshme. I merrja në dorë dhe më ngjanin si rubinë. Ato hapeshin vetë, çaheshin, sikur donin të më tregonin bukurinë e tyre apo diçka të fshehtë brenda tyre. Po gëzoja kështu me to në duar kur një hije u shfaq dhe m’i rrëmbeu duke i flakur tutje. Dhe unë dëgjova se si ranë duke kërcitur ata rubinë të kuq që u shpërndanë ngado… E çuditëshme ajo zhurmë, ato kristale të kuqe që binin… ajo zhurmë. Kam frikë ati im. Tani kam frikë dhe nga ëndrrat.

Ajo i kishte marrë dorën në duart e tij. Abati donte t’ia lëshonte stepur nga ajo prekje e ngrohtë, e butë, njerëzore dhe drithëruese njëkohësisht. Por sytë e saj e bënë të mos e tërhiqte. Diçka e pengoi në shpirt. Nuk e kuptoi se si dora e tij vazhdonte të qëndronte aty, mes atyre duarve që e mbështillnin me aq dashuri sikur të donin t’a mbronte. E vështroi në fytyrë dhe sytë i ndalën mbi atë gjoks të dalë disi, ato buzë të pulpta dhe papritur ajo fytyra e saj iu shndërrua në portretin e Madalenës, pikturuar nga Tiziano. U drodh. E çuditshme, mendoi, përse ky imazh?

Ishte mëkatarja e Jezusë, ulur para gjunjëve të Birit të Zotit.

Kur At Bernard iku në apartamentin e tij, sapo e zuri gjumi, ajo iu shfaq përsëri në ëndërr. Nora po i përgjërohej: “Mbromë ati im!… Unë s’kam askënd që të më ndihmojë tjetër veç Zotit.”Ai kishte hapur një çast sytë dhe kishte vështruar muret e errta. Një dritë të zbehtë vinte nga rruga. Mesnata kishte kaluar. U kthye nga ana tjetër me shpresë që të flinte, por fytyra e saj iu shfaq sërish: Tani nuk ishte Nora. Në vend të portretit të saj ishte Madalena. U tremb dhe menjëherë u zgjua dhe ashtu ndënjur lëshoi një klithmë të mbytur. Ishte mbuluar në djersë. U ngrit, shkoi në dritare dhe pastaj duke ecur nëpër dhomë ndaloi para fotografisë së Jezusë në murin përballë dhe u përkul në gjunjë.

– Falmë Ati im i shtrenjtë! Mëshiromë! Më vjen keq për atë krijesë të mjerë! Dua ta ndihmoj se po e mbajnë peng, larg vendit të saj të gjorë! Ky është mëkati im i vetëm!

Ishte mesnatë. Zëri i një të dehuri që klithte në rrugë dëgjohej poshtë dritares…thërriste një eër, kërkonte dikë, ndoshta nënën, ndoshta të dashurën e humbur. U ngrit dhe iu afrua përsëri dritares duke vështruar atë hënë me një dritë të zbehtë që binte mbi çatitë e mbuluara me pllaka plumbi. Shkëlqenin nga shiu që kishte rënë. Mori frymë thellë. E kuptoi se diçka po ndodhte me të, e ndjeu thellë në shpirt. Ç’të ishte vallë? Përse iu shfaq Madalena, mëkatarja dhe pasuesja besnike e Zotit?

Montmartre flinte. Asgjë nuk pipëtinte veç erës që fëshfërinte në gjethet e platanëve. Iu shfaq imazhi i tij i paradites në bordurën e asaj ure ajrore të Montmartrës, duke parë poshtë varret e varrezave. Ishte diçka e pabesueshme, një lloj herezie kundër të vdekurve që kishin shkuar aty të preheshin në botën e përtejshme. Kurrë nuk kishte ndodhur që një urë apo rrugë të kalonte mbi varrezat ku flinin mijra të vdekur. Ç’do mendonte Ati i shenjtë…

Më së fundi mbylli dritaren dhe shkoi pranë shtratit. U shtri. Nga komodina pranë nxorri fotografinë e vjetër të Koletës, e vetmja vajzë që kishte dashuruar. Dashuria e tij e pare… E mbështeti tek mbajtësja e abazhurit dhe e vështroi gjatë pa ditur ç’ti thoshte. Iu shfaqën sytë e saj të mëdhenj e të bukur… sy që i qeshnin. Jo, donte veç të ikte, të shkonte që këtej, diku larg …

* * *

Të nesërmen doli që në mëngjes. Jashtë njerëzit nxitonin për të filluar punën. Rruga ishte bllokuar nga makinat e shumta ku herë-herë dikush i binte burisë më kot, ngaqë nxitonte. At Bernardi ecte dhe ndërkohë i shfaqej fytyra e Norës, ato sy të bukur dhe buzët e saj të pulpta. Një zë i thoshte: “Jo, jo… duhet ta shpëtoj këtë vajzë të mjerë! E megjithatë, papritur i shfaqej fytyra e superiorit të bazilikës së “Sacre-Cœur”që e shikonte me sy të rreptë, duke i thënë: “Ne të besuam një detyrë fisnike dhe ti u tundove duke e tradhëtuar misionin e shenjtë të Kishës sonë. Ti u bëre renegat dhe ky është mëkati më i madh që po bën.»

Si zakonisht hyri në bistro si zakonisht. Porositi një kafe dhe u ul në tavolinën e fundit që shihte nga rruga. Vështronte kalimtarët dhe ndërkohë mendonte. Pas pak iu shfaq përsëri fytyra e superiorit, At Andreas që e shikonte me atë vështrim të rreptë dhe sytë e kuq. Megjithatë i jepte zemër vetes duke folur me mërmërimë si t’i përgjigjej akuzave të tij: “A nuk thotë i madhi Zot që t’i ndihmojmë të varfërit, ata më të dobëtit, ata që dhunohen e shfrytëzohen nga të tjerët? A nuk thotë të jemi pranë tyre e t’i mbrojmë?! Si mund të jem spektator i vuajtjeve të kësaj vajze të pafajshme që fati e ka hedhur në një shpellë ujqërish?

Papritur dalloi një siletë të njohur që kaloi në trotuar. Iu duk si Nora. Dhe vertet, ja tek hyri në bistro me një buzëqeshje të dukshme. Përqafoi Zhan Molenë, përshëndeti me damamirësi të zakonshmit që ishin tek banaku dhe pinin nga një gotë apo kafe dhe pastaj bëri drejt e nga tryeza e zakonshme ku ngjitur qëndronte ai nëvetmi. Asnjëherë nuk e kishte parë kaq të qeshur. Ajo e përqafoi, madje e puthi në faqe dhe porositi dy gota verë të kuqe. Ai desh ta kundërshtonte por ajo këmbënguli. Zhan Moleja erdhi menjëherë me dy gotat e verës si dhe gotën e tij të vogël me “rikar». Ua vuri përpara dhe takoi gotën e tij me të tyret:

– Gëzo rini, gëzo! – dhe si zakonisht, qeshi e u largua përsëri drejt banakut.

Ai e vështroi një çast të gjatë dhe dhe u përpoq të gjente se përse ishte e gëzuar, ajo që zakonisht kishte një melankoli të dukshme dhe të përhershme në fytyrën e saj.

– Kam lajme të mira Ati im, – tha ajo duke i ndërprerë supozimet e tij. – Të gjithë në familjen time janë mirë. Nëna ka filluar një punë dhe motra tashmë ka nisur studimet në universitet. Ka shkuar në Tiranë. Më lajmëroi një shoqja ime që është në Milano. Kishte qenë atje dhe i kishte takuar. Më bëri të lumtur… Në fakt ajo i ka dashur librat gjithnjë.

Dhe ajo ngriti gotën sërrish.

– Gëzuar At!

Pastaj hapi çantën dhe nga një portofol nxorri tri fotografi. I tregoi atë të motrës, Elidës, pastaj atë të dy prindërve, nënës së saj dhe të babait të vdekur.

– Sa shumë të ngjet motra?!… – shtoi ai.

– Gëzohem se gjërat duket që po shkojnë mbarë. Kemi vuajtur gjithë jetën. Tani dua që të shohin ca ditë të gëzuara…

* * *

Krishtlindjet kaluan. Gjatë meshës së madhe të kishës, u habit kur e pa atë që u shfaq në kishë bashkë me Elisabetën dhe Sesilën tek u ulën mes njerëzve. Me siguri i ruajnë, mendoi ai… Kur dolën i shoqëroi deri tek shkallët dhe pastaj u përshëndetën. I ndoqi një çast tek shkonin rrugës dhe papritur dalloi dy tipat që zakonisht rrinin në trotuarin para “Gjelit të Artë”.

Ditët kalonin dhe më në fund ajo priste orën e shpëtimit. Montmartre dhe “Mulen Ruzh” gjendeshin atë natë në një festë të pambarimtë. Këngë, shampanjë nëpër rrugë, balerina që kërcenin në skenën e “Mulen Ruzh” turistë që hynin të dehur nëpër “seks-shope” apo shkonin në spektakle striptize në kabaretë e shumta të rrugës së madhe. Gjithë atë ditë një ankth i tmerrshëm e kishte kapluar Norën. Më së fundi ai e kishte bindur se ajo natë ishte koha më e përshtatshme për të ikur. Vallë a do ta gjente forcën e çastit të fundit, e atij hapi që do ta niste në një botë tjetër? Dhjetra herë e kishte menduar atë çast kur do të ngrihej për të rrëshqitur pa u parë drejt tualetit. Cantën e saj e kishte lënë në bistro tek Zhan Molé që ta merrte në ikje. Festohej dhe atje. Megjithatë ajo do ta gjente mënyrën si të shkonte deri tek apartamenti i tij, si të rrëshkiste ngadalë nga tavolina kur në eufori derdhej shampanja, si do të shkonte gjer tek tualetet dhe të dilte pastaj nga ana e pasme e lokalit.

Ishte festa e madhe e Vitit të Ri. Të gjithë gëzonin, pinin, deheshin, bëheshin çakërqejf. Në sallë muzika e fortë e rrokut bënte të tundej gjithçka. Kërcehej, klithej, trupa që puqeshin në një lloj ekstaze, përhumbje, zhurmë, përshëndetje.

Po vinte mesnata. At Bernardi priste poshtë hyrjes së banesës, në rrugë, në atë natë të ftohtë e thëllim ere. Montmartre me “krahët e kuq” të “Mulen Ruzh” dhe kabaretë e bulevardit “Clichy” shkëlqente nga dritat dhe fishekzjarret që hidheshin nga kalimtarët. Tashmë e kishte vendosur: do të largohej. Ati kishte shkruar gjithçka dhe në ikje, zarfin do ta hidhte në një nga kutitë postare që ndodheshin në rrugë. E dinte që kur ta lexonte, superiori do të nxihej e do të tërbohej: Si mund ta braktiste besimin e Zotit një njeri i Kishës? “Si është e mundur kjo tradhëti?…” E megjithatë ai ishte i qetë. Ua kishte shkruar: ai nuk i largohej Zotit. I madhërishmi Zot do të ishte gjithnjë në zemrën e tij, në gjakun e tij… Por nuk mund ta linte këtë vajzë në mëshirën e një krimi të mundshëm… duhej ta shpëtonte…

Ajo rrëshqiti ngadalë mes zallamahisë së asaj salle. Elisabetën, Sesilën, kavalierët e tyre e të tjerët i la aty, të ulur në tavolinë tek pinin shampanjë, duke bërë ngadalë nga tualetet. Në një skenë dikush luante kitarrë. Por ndërkohë ajo i kaloi tualetet dhe vazhdoi në kthinën që të nxirrte në një dalje të pasme. Doli… I ftohti i natës e rrahu menjëherë por lumturia dhe ankthi e bënë mos të ndjente asgjë. Ashtu e xhveshur, pa pallto ajo nisi të nxitonte e më së fundi të vraponte. Vështroi pas dhe pikasi se askush nuk po e ndiqte. Kaloi në bistronë “Gjeli i artë”, përshëndeti Zhan Molenë dhe menjëherë bëri nga cepi i kishës.

Më së fundi Bernardi pikasi një hije që afrohej nga fundi i asaj rrugice. Duhej të ishte Nora. Bëri disa hapa për ti dalë përpara. Menjëherë pikasi fytyrën e saj të trembur që mezi merrte frymë. Sapo e takoi ajo vuri kokën në gjoksin e tij.

– Arrita Ati im, nxitojmë, duhet të ikim se nuk i dihet…

Ai e mbajti një çast në krahë, duke ndjerë drithërimën e saj.

– Mirë pra, shkojmë!

Ngriti çantën që kishte përgatitur për udhëtim dhe u nisën. Tutje nga sheshi “Pigalle” dëgjoheshin thirrje dhe njerëz që këndonin. Menjëherë iu drejtuan metrosë që gëlonte nga njerëzit. Një i dehur tundej sa andej-këndej dhe këndonte e klithte njëkohësisht. Të qeshura njerëzish, dashnorë që putheshin, një shishe verë që kalonte gojë më gojë. Menjëherë zbritën shkallët e metrosë dhe hypën në trenin që sapo ndaloi. Nora hodhi një shall në kokë dhe uli sytë si të donte t’u fshihej njerëzve, nga frika se mos nga çasti në çast do i dilnin përpara fytyrat e bandës së Pigalit. Mbështeti kokën në xham dhe mbylli sytë. Ai e shikonte dhe herë pas here kthente kokën kur ndroheshin stacionet, duke parë nga njerëzit që hipnin. Nora numuronte stacionet: Odeon, Saint Germain-des-Près, Saint-Sulpice, Saint-Placide… O Zot, akoma dhe një stacion! – mendonte ajo e pushtuar nga një ankth i madh.

Më së fundi ndaluan në stacionin e madh të Montparnasit. Atje do duhej të prisnin që të merrnin trenin e parë që nisej për në Bretanjë. U ulën në stolat e stacionit dhe ajo u struk dhe u mblodh kruspull pranë tij si të donte të ngrohej dhe të mbrohej.

Kështu kaluan ato orë gjersa u lajmërua nisja e trenit të parë për në Bretanjë. Vrapuan menjëherë, hipën në vagonin e fundit dhe u ulën buzë dritares. Edhe pse në tren, ata ende vështronin pas nga frika se mos kushedi ndokush mund ti ndiqte. Pas pak treni u nis. Lamtumirë “Bistro e priftit», lamtumirë Zhan Molé, “Mulen Ruzh», Pigalle… Lamtumirë e dashur Elisabet, Sesil… uroj që dhe ju t’ia dilni në këtë botë.

Vetëm tani At Bernard ndjeu kokën e saj që iu var në sup dhe duart që e kishin kapur nga xhaketa, me frikën se mos dikush do ta shkëpuste nga ai.

Ishte shpëtimtari i saj…