Nata e gjatë e Alberto Savianit

Përse shkruajmë, përse?…

Pyesim veten dhe shtyjmë letrën tutje dhe atëherë marrim në duar një roman të Camus, Duras, Woolf për të humbur në të. Leximi është një dehje më vete. Dhe ne kemi nevojë të dehemi, siç na porosiste Baudelaire.

Shpesh gjithçka që shkruajmë të duket e kotë, banale, pa vlerë, sipërfaqësore, si gjethe të rëna vjeshte që e kanë humbur shkëlqimin e tyre të bukur okër. Papritur bëhemi indiferentë dhe duam ta heqim qafe atë tekst sa më parë, një poezi, një tregim, një roman. E lemë aty të braktisur me ndjesinë e zhgënjimit nëse e rilexojmë. E habitshme apo jo?… Letërsia është një dhunti, një profesion i vështirë…

Dje po lexoja një letër që shkrimtarja franceze Marguerite Duras i shkruante botuesit të saj Claude Gallimard, me atë trishtin e madh që veprat nuk i shiteshin dhe çoroditjen e madhe të shpirtit: “Ju s’keni patur kohë ta lexoni atë artikull ku thuhej se unë jam një autore dramatike gjeniale… Jeni shumë i zënë me punë Ndërsa unë dua të jetoj? Jam në një pozicion politik shumë të dhunshëm… Duhet të jetoj, jam vetëm dhe nuk jam më e re si dhe nuk dua të përfundoj në një mjerane. Ndryshe do t’ia heq vetes në këtë varfëri që e kam njohur dikur në fëmijëri. Por më duhet të mbrohem dhe unë nuk jam një shenjte. Madje askush nuk është. Gjendjen martire e të mjerueshme të Bataille (që jetonte pothuaj vetëm me 50 fr.) nuk mendoj se është normale. Nëse librat e mia nuk shiten, unë do të largohem larg Francës…”

Duras ashtu si Wolf s’mund të bënte gjë tjetër veç të shkruanin, kudo që të ishte. Për Duras vetë jeta e saj dhe dashuritë ishin letërsi, ishin romane. Shkrimi ishte fryma e saj, ashtu siç dhe ndodhi gjer në ditën e fundit të saj.

Dhe përsëri pyes veten: e përse miliona pasionues të letërsisë si dhe unë shkruajnë? Vallë diçka narcisike apo një ekzaltim i çastit… E megjithatë, të shkruash duket diçka ekzaltuese!

(Kopertina e një libri të ri – 24 korrik, 2019)

Fragment

* * *

Atë mëngjes njerëzit e shtëpisë u zgjuan vonë. Plaka u serviri një gotë qumësht të ngrohtë. Dridhej dora e asaj plake të gjorë. Vinte rrotull, kuturu, pa ditur ç’të bënte, pasi mendja e saj imagjinonte gjë tjetër. Vallë Çorrushi do të ikë, do të shkojë bashkë me ta, apo do të qëndronte me pleqtë, aty, në ato gërxhe, siç kishte jetuar, në atë hapësirë të errët pa ngjarje, por që në errësirën e saj, një dritë e re po depërtonte me imazhet e një jete të dikurshme që kishin nisur ti flisnin, ti thoshin diçka. Po, ishin veçse copëza jete, imazhe, rrugë, ndërtesa, një skenë teatri, këngë… Laura ndaloi një çast para plakës dhe i mori dorën. Ia ledhatoi duke e parë me dashuri. Edhe plaka e vështroi me dashuri, në pamundësi që t’i thoshte diçka, siç do të donte zemra e saj. U panë gjatë sy më sy. Diçka murmuritën pa mundur të thoshin diçka. Ishte koha pezull, dashuria pezull… por sytë flisnin.

Çorrushi u kujtua dhe nxitoi në kthinën jashtë shtëpisë dhe ja ku u kthye me një kavanoz në duar. Iu afrua Laurës dhe hapi kavanozin.

– Është mjaltë! Mjalti ynë! – i tha i lumtur ai.

Laura e mori në duar dhe ngjeu pak gishtin. E provoi… ç’kënaqësi, aromë pishash

– Tante grazie! Alberto!

Sytë e Çorrushit e shikonin gjithë dashuri.

Ndërkohë shoqëruesi u duk përsëri te dera. Ishte kthyer nga qendra e fshatit bashkë me shoferin dhe makinën. Çuditërisht, qielli ishte hapur me një kaltërsi të jashtëzakonshme.

Pas pak, plaku, plaka dhe Çorrushi dolën t’i përcillnin. Paolo mbante çantat në duar. Laura hoqi varësen e saj të bukur dhe ia fali asaj plake të mirë.

– Mamma! – i tha lehtë, e mallëngjyer, dhe e pushtoi atë grua të kërrusur nga mjerimi dhe koha.

Po kështu përqafoi dhe plakun.

Çorrushi i përcolli deri te makina. Qeshte e tundej, ishte i kënaqur si fëmijë, ashtu me pantallonat e tij të fryra e të gjera, me flokë të pushpuritura si zakonisht dhe veshur me një triko të bërë si duket nga Zano, nëna e tij. Ajo i mori duart e tij në të sajat.

– Alberto… caro mio… Alberto! Ci rivediamo in primavera… Ti porterò in Italia per vedere la tua famiglia, la tua mamma… – dhe ndërkohë që ai e vështronte ëmbëlsisht, ai i pëshpëriti fjalët “primavera”… “Italia”…

Laura hapi çantën e saj dhe nxori përsëri tufën e fotografive që i kishte treguar një natë më parë.

– …Sono per  te!

– Per  me?!

Si! – dhe ajo e përqafoi… E përqafoi fort, një çast të gjatë duke e mbajtur në krahë si të donte të mos e lëshonte. Pastaj pa e kthyer kokën shkoi drejt makinës. Ndoshta qante. Me siguri…

Çorrushi përqafoi Paolon. Ai e ndjeu se Paolo e mbajti për një çast të gjatë në krahë, sikur dhe ai kërkonte t’i thoshte diçka që s’mund t’ia thoshte. E ndjeu zemrën e atij njeriu që deri në ato çaste kishte qëndruar gjithnjë i heshtur dhe i ftohtë. Pastaj ai u nda me shoqëruesin dhe përshëndeti shoferin, duke iu afruar makinës që ende qëndronte e ndezur dhe shfrynte një tym të zi.

Pas pak makina u nis. Prapa, në sfondin e atij oborri dhe shtëpie të vjetër Laura vështroi për të fundit herë figurën e Çorrushit që i përshëndeste ende me dorë, duke i bërë hapat e tij të mëdhenj nëpër rrugë, gjithnjë drejt tyre, ndërkohë që makina filloi të largohej. Ishte i lumtur për ata miq të mirë që i sollën ehon e një kohe, e një jete të dikurshme që po zgjohej pa arritur ta kuptonte nëse ishte vallë jeta e tij apo e një tjetri.

Kur makina humbi në kthesën e parë, Laura pështeti kokën në supin e Paolos duke parë pemët përreth atë qiell të kaltër që u hapej përpara.

– Kushedi… pranvera është stinë e bukur… Le të kalojë kjo vjeshtë, ky dimër… Dhe atëherë ndoshta Alberto do të kujtohet! Ndoshta një “miracolo”.

Pastaj ajo mbylli sytë me dëshirën të humbte në të kaluarën e saj. Ishte një errësirë e nxehtë, e njomësht. Lotët i rrëshqitën mbi faqe. Dhe papritur, dëgjoi zërin e saj në skenë tek këndonte arjen e Mimit për të dashurin e saj, Rodolfo: “Ah, fosse lui”…

Po, ndoshta!…

Arja shpërndahej nëpër qiell duke shoqëruar një tufë zogjsh që ngriheshin lart.

Ajo ktheu kokën pas dhe çuditërisht pikasi Çorrushin që ecte gjithnjë duke ndjekur makinën e tyre sikur të mos donte të ndahej nga ta. Por pastaj ndaloi, makina ishte zhdukur. Çorrushi ngriti sytë në qiell dhe pa atë fluturim dehës të zogjve që i silleshin përreth dhe i gëzuar u kthye drejt shtëpisë së vjetër.

* * *

Pas disa çastesh, një diell i bukur u ngrit në qiell. Koha ishte hapur. Një muzikë verdiane shpërndahej ngado. Përse kjo muzikë në atë vend të humbur të një Shqipërie, aq të lodhur nga totalitarizmi. Por Çorrushi jetonte tashmë tjetër gjë, tjetër botë. Ai nxitonte nga bletët e tij. Ishte ekstaza e tij, atje, tek i ndiqte të fluturonin në ajër, të hynin e dilnin në koshere, në botën e tyre të mrekullueshme. Dhe kjo Çorrushin e dehte. Shkonte pas bletëve si i marrë dhe niste të këndonte arjet e tij. Arje italiane dhe bletë që fluturonin kërleshur në atë diell vjeshte dhe peizazh pemësh ngjyrë okër. Duke ecur zabelit, duke kënduar, çuditërisht, kupola e qiellit atij iu shndërrua me kupolën e një teatri opere, pastaj të një teatri tjetër dhe thirrjet e spektatorëve që e duartrokisnin… Adhurues të tij që i thërrisnin gjithë entuziazëm “Bravo Alberto! Bravissimo!” Ja tek iu shfaq skena, gjithnjë duke kënduar. Po, ajo skenë iu kujtua dhe ai vazhdoi të këndonte duke ndjekur bletët e tij…

* * *

Dy ditë më vonë, hipur në avionin “Alitalia” ata po ktheheshin. Ngjitur në dritaren e xhamtë të avionit, në krah të fytyrës së lodhur të Paolos, Laura zgjaste kokën të shikonte ende atë tokë që u shkiste qindra metra poshtë, atje, ku në një vend të humbur, ajo kishte gjetur më së fundi të dashurin e dikurshëm të saj. Papritur avioni hyri midis reve të dendura dhe një lloj mjegulle e madhe mbuloi gjithçka përreth. Duke parë atë gri të plumbtë, Laura mendoi një çast për jetën e saj, rininë, dashurinë dhe dramën e përjetuar, paqen e jetuar, ankthin e kërkimit dhe më së fundi lehtësimin e shpirtit. Alberto jetonte. Histori e habitshme, e paimagjinueshme, histori që i gjen vetëm nëpër romane, mendoi ajo, por që ja, jeta papritur ti ofron, rastësisht duke tronditur gjithë botën tënde. Mendoi gjithë ato vite të saj të pasluftës, atë ecje cfilitëse e të pashpresë në ato udhë dhimbjeje dhe mjegulle të pafund dhe tani, këto re që e rrethonin, i kujtonin kalvarin e saj të dikurshëm në një pritje të pafund, gjersa hija e tij, më së fundi ishte larguar dhe e kishte braktisur. Kishte kujtuar se ajo dashuri kishte humbur diku në puset e thella të kujtesës, e harruar, sikur të donte t’ia fshihte vetvetes, por ja, ndonjëherë, rastësia bënte çudirat e saj të pashpjegueshme, të papritur, ku dashuritë zgjohen, madje në një dritë purpuri.

Pas pak avioni doli nga retë e dendura dhe tani po fluturonte në një kaltërsi qielli të pafund. Poshtë ishte deti Adriatik. Mbylli sytë. Ndjente një lloj lumturie që e kishte pushtuar të tërën. I vdekuri, dashuria e saj e madhe dhe e humbur, tashmë ishte ringjallur…

Fundi

2 thoughts on “Nata e gjatë e Alberto Savianit

  1. Dhurata Kasa

    Te shkruash letersisht eshte sa ekzaltuese dhe e veshtire sot!E lexova me kujdes .Urime!

Comments are closed.