Koka e prerë e Maria Antuanetës

Koka e prerë e Maria Antuanetës (Marie Antoinette) dhe e mbretit francez Luigji XVI nuk ishte diçka e re për historinë njerëzore. Kokat e prera gjatë zhvillimeve të historisë dhe sistemeve njerëzore, shpesh janë parë si një ndëshkim historik por jo rrallë këto koka kanë qënë shprehje pasionesh e urrejtjesh, intrigash e kompromisesh politike, rezultate të momentit dhe të zgjidhjeve politike. Maria Antuaneta, mbretëresha e dikurshme e Francës, vajza e perandoreshës austro-hungareze Marie-Thèrese, është bërë sot një personazh referencë. Madje ajo është kthyer në një nga protagonistet e preferuara të letrarëve të sotëm, të dramaturgëve, regjisorëve të spektaklit dhe organizatorëve të debateve popullore.

A i duhej prerë koka  Maria Antuanetës?… Regjisori i njohur Robert Hossein, krijoi një spektakël të madh me titullin «Më quajnë Maria Antuaneta», në fund të të cilit, publiku i përgjigjej anketës rreth ish mbretëreshës. Njëzet vjetët e fundit në Francë, që me 200 vjetorin e Revolucionit Francez, publiku i është përgjigjur në mënyrë negative kësaj pyetje, duke shprehur njëkohësisht simpatinë rreth këtij personazhi që sot shihet si një viktimë, ashtu siç shihet viktimë dhe familja e Romanovëve, ajo e carit të fundit të Rusisë, Nikolla II, e cila u shua e tëra nga një vrasje makabre bolshevike. Sipas regjimeve ndryshojnë dhe optikat në shikimin e historisë. Për pothuajse një shekull, shfarosja e familjes së Romanovëve shikohej nga sovjetikët si një domosdoshmëri dhe e drejtë e Revolucionit, pra si një ndëshkim i merituar. E njëjta gjë ka ndodhur me familjen mbretërore shqiptare të mbretit Zog, e cila padyshim ishte një mbretëri e krijuar dhe jo dinasti manarkike si ato të Europës. Mërgimi i detyruar ishte më pak i dhimbshëm se kokat e prera. Po të ishte në Shqipërinë e Enver Hoxhës, edhe kjo familje do të kishte patur sigurisht fatin e Romanovëve, edhe pse gijotina nuk njihej ende në Shqipëri, por makabriteti po. Lumturisht që jetuan në mërgim!… Përvjetori së fundi i monarkisë shqiptare në një përkujtim historik i ka rivendosur personazhet në vëndin e tyre historik. Historia pra shikohet ndryshe, pasi historianët mund të dëshmojnë pa pasione dhe paragjykime politike për atë çka ndodhur dhe si. Geraldina është kthyer në një personazh tejet simpatik dhe të nderuar. Filmi i regjisores amerikane Sofia Copola para disa vjetësh na njohu me një tjetër Maria Antuanetë, ndryshe nga ajo e imagjinatës revolucionare të pas Revolucionit Francez. Mbretëresha e re, e interpretuar nga aktorja Kirsten Dunst, që i kishte qef ballot, diamantet e dëfrimet, donte të jetonte larg ceremonialit të mërzitshëm mbretëror në pallatin e Versajës. Ja pse ajo u largua nga pallati dhe shkoi në fermën e Versajës, ku në Trianon krijoi botën e saj. Sot Trianon sapo është restauruar dhe këto kohë historitë e mbretëreshës së dikurshme tërheqin kureshtjen e mijra e mijra vizitorëve që vijnë të njohin jetën e vërtetë të Maria Antuanetës. Rasti e ka sjellë ta vizitoj atë fermë për të cilën kujdeset një djalosh shqiptar si dhe Trianon-in pranë. Kështjella-burg e Conciergerie-s buzë lumit të Senës në Paris (edhe pse atje sot organizohen kokteje artistësh), vendi ku u mbyll mbretëresha me dy fëmijët e saj para se të ekzekutohej, ruan gjithnjë dhe mbi të gjitha, imazhin e mbretëreshës së burgosur. Në sheshin e Concorde-s, i cili pas revolucionit u quajt “Sheshi i Revolucionit”, qëndronte dikur gijotina e frikshme e cila preu kokën e mijra njerëzve, monarkistë e priftërinj, por dhe të vetë heronjve të revolucionit si Robespier, Danton, etj. Dhe çdo herë, ajo kokë që pritej i tregohej turmës popullore, ashtu e përgjakur. Në kafenenë-restorant “Procop” të Parisit, në kafenenë më të vjetër të botës, siç cilësohet ajo dhe që ishte një vend i piktakimeve më të mëdha të Francës të shekullit XVIII, po të ngjitesh në katin e dytë të restorantit, mes tavolinave, mbështetur në trarët e vjetër, janë dhe letrat e fundit që kanë shkruar Maria Antuaneta dhe mbreti për fëmijët, para se atyre tu pritej koka. Po ç’kishte ndodhur në të vërtetë dhe përse Maria Antuanetë përfundoi me kokën në gijotinë? Vallë ishte një armike e Francës, një mizore apo një njeri që ra prehë e shpifjes dhe urrejtjes që shpërndahej në atë kohë pa ditur ku të shfrynte?…

Pas fitores së Revolucionit Francez të vitit 1789, mbreti dhe mbretëresha, pra monarkia, do të bashkëjetonte me Asamblenë Kombëtare të përfaqësuar nga deputetë. Por i mbyllur tashmë në pallatet e Tuileries (sot muzeu i Luvrit), ku ruhej nga ushtria. Miqtë e saj dhe monarkistë të afërt i kërkuan të largohej sa nuk ishte vonë, por ajo u ishte përgjigjur: “Detyra ime është të vdes në këmbë të mbretit”. Sigurisht, ajo nuk e imagjinonte se fati i tyre do të ishte nga më tragjiket e gjithë historisë manarkike franceze. Në gjendjen e një situate revolucionare gjithnjë në vlim e në kaos, nën kërcënimin e plotë të rrëzimit përfundimtar të monarkisë, familja mbretërore ia mbathi fshehurazi drejt Varenne-s. Ishte 20 qershori i vitit 1791. Mbreti ishte maskuar me një paruke ndërsa i biri, trashëgimtari, ishte veshur si një vajzë. Të gjithë përjetonin ankth dhe tmerr, gjersa në rrugët e Varenne-s dikush i njohu. Ata u kapën, populli iu turr mbrapa dhe karrocat e shoqëruar me ushtarë u kthyen në Paris, në Tuileries.

Meqë presioni popullor ishte i madh, veçanërisht nga jakobinët, më së fundi mbreti e firmosi dekretin e imponuar për një monarki kushtetuese por ku ende ai ruante një të drejtë veto-je ndaj qeverisë. Kjo ditë e 13 shtatorit të vitit 1791 ishte një ditë feste për gjithë Parisin dhe mbreti e mbretëresha shëtitën në Champs Elysées që t’i shikonte populli që dhe ata ishin pjesmarrës të kësaj feste. Por marshimi i trupave të mbretit prusian drejt Parisit, në maj të vitit 1792, për të shpëtuar mbretërinë franceze, e ngriti përsëri popullin jo vetëm kundër prusianëve por dhe kundër mbretit që dyshohej se kishte bërë lojën e rrezikshme të monarkive evropiane, të cilat donin të kthenin në vend rolin e mbretit francez. Dhe pikërisht në fund të qershorit populli vërshoi drejt Tuileries. Edhe pse gjenerali La Fayette, në këtë situatë të rrezikshme, kërkoi ta shpërngulte mbretin në pallatet e Compiegne-s, Luigji XVI (Louis) nuk pranoi, dhe pikërisht nga ky moment filloi dhe kalvari i gjatë i familjes mbretërore.

Burgu i Tempullit

I mbyllur në dhomat e Tuileries, më së fundi, në 10 gusht të vitit 1792, pas një rezistence të vogël me armë, mbreti e kuptoi se çdo rrezistencë ishte e kotë dhe u dorëzua. Asambleja kishte vendosur atë ditë ta pezullonte si mbret dhe ta arrestonte në pritje të një gjykimi. Ja pse familjen mbretërore e mbyllën në kullën e Tempullit, një kullë mesjetare jo larg Teuilerie-s, e cila ishte ndërtuar nga tempullarët e kryqëzatave në shekujt XII-XIII. Të burgosur në këtë kullë, të ruajtur nga focat e gardës kombëtare, shumë shpejt, sipas një vendimi të «Convention» (Konventës), mbreti veçohet nga familja dhe i nënshtrohet një proçesi të shpejtë gjyqsor. Në natën e 20 janarit të vitit 1793, Maria Antuanetë dhe fëmijët takohen me mbretin e burgosur, pa e ditur se kjo do të ishte nata e tyre e fundit. Por mbreti e di se ai nuk do t’i shohë më ata. Pas dy orë takimi, mbreti i thotë asaj se do të takohen nesër. “Më premton se do të takohemi? – i kishte thënë ajo. – Sigurisht që po, të premtoj…! – e kishte siguruar ai. Por kjo nuk do të realizohej kurrë. Para se të ikte, dikujt aty pranë mbreti i kishte dhënë unazën e tij për mbretëreshën me mbishkrimin M.A.A.A dhe datën e martesës: «19 Aprilis 1770».

“I dashur Fersten…”

Në momentet më të vështira të jetës së saj, Maria Antuaneta kishte shpresë tek i dashuri i saj konti Fersten, një pinjoll i familjes princore suedeze, i cili kishte shumë miq në monarkitë e Europës. Ishte ai që e kishte organizuar dhe arratisjen e mbretit të maskuar dhe familjes mbretërore drejt Vienës, por mjerisht ky mision kishte dështuar në Varenne, çka do të sillte dhe fundin e plotë të monarkisë. Tashmë mbretëresha, e dashura e Fersten, prej disa kohësh ndodhej e burgosur dhe ai përpiqej ngado për të krijuar nje koalicion ushtarak të monarkive të Europës për të marshuar drejt Parisit. “Mund t’ju them se ju dua, – i shkruante ndërkohë ajo. – Mos u shqetëso për mua. Më shkruaj me shifrën sekrete…Lamtumirë ti, më i dashuri i njerëzve dhe ai që nga burrat më do më shumë.”

Maria Antuaneta e kishte takuar atë pasi kishte lindur dy fëmijët e saj, vajzën dhe princin trashëgimtar Charles. Në fakt ajo kishte kaluar një periudhë të vështirë të jetës së saj, adoleshencës dhe rinisë, që kur perandoresha, nëna e saj, në moshën 15 vjeçare e dërgoi në oborrin mbretëror të Francës. Martesa e saj ishte thjesht një aleancë monarkësh. Ajo nuk e pëlqeu asnjëherë jetën e pallatit të Versajës, megjithë shkëlqimet e mëdha të pallatit mbretëror. Pas vdekjes së Luigjit të XV, i cili ishte një libertin i madh dhe qefli i njohur femrash, mbreti i ri nuk trashëgoi asgjë nga vetitë mashkullore të atit të tij. Ai ishte apatik, i ftohtë ndaj seksit femër, dhe shpejt u dha pas administrimit të perandorisë, luftës, kolonive. Tetë vjet me rradhë, biografët thonë se ai nuk e preku me dorë mbretëreshën e re. Monarkia franceze priste trashëgimtarin, ashtu si dhe monarkitë e tjera europiane. Në raportin që i dërgonte mbretit të tij, ambasadori spanjoll shkruante se “ngjan se mbreti i ri duhet të ketë një tumor beninj, meqë nuk arrin të kryejë aktin seksual”. Edhe i vëllai i Maria Antuanetës, që u dërgua nga Viena prej perandoreshës për këtë problem të madh, konstatonte i shqetësuar marrëdhëniet e ftohta të çiftit mbrëtëror. Ai i shkruante nënës së tij se “në shtratin bashkëshortor, atij i ngrihet, madje arrin dhe ta fusë atë gjatë dy minutave por e mban atje pa e lëvizur fare…” Detajet nuk mungojnë. Por as imagjinata, veçanërisht në oborrin mbretëror apo në mjediset popullore, ku thashethemet marrin përpjestime të mëdha, duke pohuar më pas se dy fëmijët e “austriakes” nuk janë të mbretit, por të princit Fersten. Në fakt, që kur kishte qënë fëmijë, Luigji i XV e kishte porositur mjekun e tij që të kujdesej për të birin që ishte një qullash dhe që t’i mundësonte të provonte nga këto kënaqësitë e femrës. Madje nuk mungonin t’i dërgonin dhe femra në shtrat. Por edhe me kalimin e viteve, mbreti kishte mbetur tepër i ftohtë nga kjo anë, duke mos e ndjekur traditën e të atit. Ndryshe nga ai, Maria Antuaneta ishte një femër tepër fine dhe sensuale dhe një ditë ajo do të binte nën sharmin e një princi të bukur që vinte nga vëndet e ftohta. Por në prag të Revolucionit dhe pas tij, meqë urrehej në popull, ajo do të trajtohej si një “prostitutë austriake”.

Që kur ishte e izoluar në pallatet e Tuileries, Fersten kishte mundur të vinte fshehurazi në Paris dhe me ndihmën e monarkistëve të takohej me Maria Antuanetën dhe më pas me mbretin, duke i propozuar disa plane për arratisjen e tyre. Ai i mbante gjithnjë me shpresë. Dhe Maria i shkruante letra dashurie dhe pse në ditë tmerri, letra që ekzistojnë ende dhe ku disa rreshta janë shuar ose nga mbretëresha ose nga vetë konti Fersten. Vallë ç’fshihej në to? Grafologët ende s’kanë mundur të futen në sekretet që ato ruajnë. Vallë fjalë intime? Në ditarin e tij, Fersten ka shkruar: “Shkoj tek mbretëresha. Rruga e zakonshme dhe frikë nga garda kombëtare. Dhoma e saj është e mrekullueshme. Qëndrova atje…” Ditët që jakobinët sulmojnë pallatin e Tuileries, Maria i shkruante të dashurit të saj: ”Mikja juaj është në rrezik të madh…” Në një letër tjetër ajo i shkruante: ”Ekzistoj ende dhe kjo është një mrekulli. Dita e 20 qershorit ishte një ditë e tmerrshme… Kur do të shihemi në paqen tonë?… » Sigurisht, kjo fjalë nënkupton të kaluarën e tyre intime ashtu siç lë të nënkuptohet dhe shprehja e shkruar e saj në italisht: «Tutto a te mi guida» («Gjithçka më çon drejt teje»). Një dashuri të madhe për momente të tilla tragjike. Në kohën që garda kombëtare e merr mbretëreshën për ta çuar para Gjykatës Revolucionare, Fersten i shkruante me nxitim princit austriak të Saxe-s, Cobourg si dhe dukës së York-ut, që ata të nxitonin ushtritë e tyre drejt Parisit. Marseja kishte rënë në duart e anglezëve. Austriakët kishin pushtuar Alzasën, monarkistët ishin sulur nga Vande-ja drejt Parisit. Në një letër drejtuar të motrës së tij, Fersten shkruante: “Lumturia më e madhe për mua është të vdes duke e shpëtuar atë…Çdo çast mendoj veç për fatkeqësinë e saj dhe atë burg të tmerrshëm ku e kanë mbyllur…”

Por në Paris, nëpër rrugë dhe në tubimet popullore dëgjohej ngado «Bushtra austriake!»…

Proçesi

Kur mbreti u ekzekutua, Maria Antuaneta, e burgosura Nr.208 për «konspiracion kundër Francës», kërkoi një robë të zezë që të vishej për të mbajtur zinë e burrit të saj. Ishte tronditur tmerrsisht pa arritur ta kuptonte se ç’po ndodhte me të dhe familjen e saj. Në errësirën e natës asaj i dukej se dëgjonte në mënyrë ritmike rënien e vrullshme të gijotinës që binte vërtik mbi kokën e mbretit. Shëndeti i mbretëreshës përkeqësohej çdo ditë dhe tashmë gjithçka ishte thyer në shpirtin e saj. Një hemoragji e brëndshme dhe vazhdueshme sikur po e boshatiste trupin e saj. Ajo e dinte se jeta e saj dhe e fëmijëve ishte tani në duart e jakobinëve dhe së pari të Robespierit. Një simpatizant monarkist i quajtur Alexandre de Rougeville, arriti të futej në qëllim që të organizonte arratisjen e saj, siç kishte ndodhur më parë në burgun e Tempullit me bashkiakun e Parisit, Lepitre. Në largim, ai kishte hedhur nga jaka e tij një karafil që mbante, brënda të cilit ishte një mesazh për mbretëreshën. Por mjerisht, ky karafil u kap nga gardianët. Mesazhi e njoftonte se të nesërmen në darkë, ai do të vinte me një urdhër gjoja nga Gjykatat Revolucionare, për ta transferuar atë në burgun e Tempullit dhe rrugës ata do t’ia mbathnin drejt kufirit. Por dhe kjo tentativë dështoi. «Historia e karafilit», siç do të hynte ajo në historinë e fundit të monarkisë, ishte i vetmi element që do ta rëndonte mbretëreshën, edhe pse ajo e mohoi.

Ndërkohë që jakobinët bënin peticione dërguar Asamblesë për dënimin e mbretëreshës, Robespieri klithte para Asamblesë për ndëshkimin e saj: «Vallë, vetëm vrasja e mbretit është homazhi i vetëm që ne duhet t’i bëjmë Lirisë dhe Barazisë?…Një deputet tjetër jakobin i drejtohej deputetëve se «Unë kam premtuar kokën e Maria Antuanetës dhe nëse vonoheni akoma, unë do shkoj t’ia presë vetë!…» Thirrja «la chienne autrichiene» («bushtra austriake») dëgjohej ngado nëpër rrugët e Parisit. Në gazetat e ditës, në afishet, muralet dhe debatet e rrugës, Maria Antuaneta përshkruhej me ngjyrat më të errta dhe akuzat më skandaloze, gjer në akuzat si lazbike. Deputeti Freron, një ekstremist «montagnard», i cili drejtonte L’Orateur du Peuple, propozonte hapur që mbretëreshën ta lidhnin në bishtin e një kali dhe ta tërhiqnin zvarrë nëpër rrugët e Parisit. Tomas Jefferson që ishte ambasador i Amerikës në Paris, në kujtimet e tij rreth Revolucionit, shkruan se «nëse mbretëresha do të ishte mbyllur në një kuvend , Revolucioni nuk do të kishte ndodhur».

Në kushtet kur Parisi rrezikohej të pushtohej nga ushtria prusiane dhe nën presionin e madh të terrorit të Robespierit, më së fundi Asambleja vendosi që mbretëreshën ta nxjerrë para Gjykatës Revolucionare («Tribunal Revolutionaire»). Që nga ai moment ajo s’do t’i shikonte më fëmijët e saj. Ndarja me ata ishte e tmershme, e dhimbshme. Ia hoqën nga duart, sikur t’i shkulnin vetë zemrën e saj. Disa herë nga qelia ajo arriti të shohë birin e saj që dilte në oborrin e burgut, por kjo s’do të vazhdonte gjatë. E hedhur në një qeli plot lagështirë ajo kalonte tashmë ditët më të vështira të ekzistencës së saj. Kjo ndarje ishte akoma më e dhimbshme se vdekjet para disa vjetëve të dy fëmijëve të saj, Sofisë dhe më pas të princit trashëgimtar Louis-Joseph. Madje jeta e saj në qeli u bë një lloj biznesi në burgun e Conciergerie-s, meqë për të parë mbretëreshën në qeli, një vizitor nga jashtë apo një i burgosur nga brënda, mund të paguante që ta shikonte apo ta takonte atë. Por ekspozimi i saj si një «kafshë» e rrallë do të zgjaste pak kohë. Robespieri nxitonte për dënimin e saj edhe pse akt-akuza ishte bosh dhe pa fakte reale. Gjykata e akuzonte për bashkëpunim me armikun, meqë donte të arratisej; se ajo kishte shtyrë burrin e saj drejt tradhëtisë; se ajo kishte shpenzuar shumë para të arkës mbretërore për qejfet e saj, apo se «birit të saj Charles i kishte mësuar të masturbohej», çka e vrau shumë atë, pasi djalin e vogël e kishin detyruar ta pohonte këtë histori të sajuar.

Barbaria e Revolucioneve

Revolucioni francez mbetet padyshim një nga ngjarjet më tronditëse e më të mëdha të historisë së re të njerëzimit. Ai solli idetë e mëdha të iluminizmit francez, idetë e « lirisë, barazisë dhe vllazërimit », por si çdo revolucion, edhe ai nuk i shpëtoi barbarisë. Më 16 tetor të vitit 1793, pas përfundimit të gjyqit, Maria Antuanetën e çuan në qelinë e saj në Conciergerie, në atë kështjellë të ftohtë e të lagësht të stilit gotik, e cila kishte shërbyer si burg që në shekullin e XIV. Sapo mbërriti, ajo kërkoi një pendë dhe një letër dhe shpejt u ul të shkruante një letër lamtumire drejtuar motrës së mbretit, Elisabet, kunatës së saj: «Ky 16 tetor 1793, ora 4.30 e mëngjezit…Motra ime Elisabet. Po të shkruaj për herë të fundit. Sapo u dënova, por jo me një vdekje të turpshme si ajo e kriminelëve, por si një e pafajshme që shkoj të bashkohem me vëllain tuaj. Shpresoj të tregoj të njëjtën vendosmëri, ashtu si dhe ai në momentet e tij të fundit. Jam e qetë, sepse në ndërgjegje nuk kam asgjë që mund ta qortoj veten. Më vjen shumë keq që po lë fëmijët e mij. Ju e dini se unë jetoj veçse për ata…Duhet që im bir të mos i harrojë asnjëherë fjalët e fundit të atit të tij dhe unë po e përsëris që asnjëherë ai të mos kërkojë të hakmerret për fatin tonë… I fal të gjithë armiqtë e mij për të keqen që më bënë… O Zot! Ç’tmerr që do të ndahem përgjithnjë nga fëmijët e shtrenjtë. Lamtumirë! Lamtumirë!… »

«Kur agimi u shfaq, – shkruan biografja e Maria Antuanetës, – Rosalia, shërbëtorja e qelisë, e gjeti mbretëreshën me lot në sy. Ajo e luti të hante diçka, meqë nuk kishte prekur asgjë… – Bija ime, nuk kam nevojë për asgjë. Gjithçka tani ka marrë fund!» Kjo biografe, ashtu si dhe biografet e tjera të Maria Antuanetës, janë mbështeteur në kujtimet që ka shkruar më pas shërbëtorja Rosalie Lamorlière, e cila i shërbeu mbretëreshës gjatë gjithë kohës në qeli dhe e shoqëroi atë deri në momentet e fundit, kur e nxorrën nga Conciergerie për ta ekzekutuar. «Unë u vura përballë saj, që ta mbuloja kur të ndërrohej, – kujtonte ajo atë skenë të ditës së fundit, – por një oficer u afrua ta shikonte nga afër. Dhe mbretëresha i tha: «Në emër të ndershmërisë, a mund të lejohem të xhvishem pa patur një dëshmitar?»… Në orën  dhjetë të mëngjesit, në qeli ishte shfaqur kryegardiani. «Vallë do të më vrasin? – i kishte pëshpëritur ajo, por ndërkohë gjykatësi filloi menjëherë t’i lexonte akuzën e dënimit. Pastaj xhelati Sanson i kishte thënë: «Zgjati duart!» – Por ajo i tërhoqi duke iu përgjegjur: – «Mbretit ju nuk ia lidhët duart!» Por xhelati ia tërhoqi duart me forcë dhe ia lidhi. Pastaj i hoqi kapelen dhe i preu flokët keq me gërshërë…

Atë paradite vjeshte, hipur në karrocë, e lidhur, me një prift që ajo nuk deshi t’i rrefehej por që i qëndronte prapa në karrocë, ajo shkonte buzë Senës me trupin drejt, pa folur, në drejtim të sheshit të gijotinës që ato kohë quhej “Sheshi i Revolucionit”. Edhe pse sapo kishte mbushur 38 vjetët, ajo dukej si një grua plakë.

Kur je në Paris, po të ndodhesh në cep të Conciergerie-s që ngrihet buzë Senës, mund të shikosh tutje konturet e sheshit të Concorde-s, siç quhet sot. Por ajo rrugë e shkurtër deri atje, mbretëreshës Maria Antuanetë, atë paradite të 16 tetorit, duhet t’i jetë dukur tmerrësisht e gjatë nga thirrjet e tmerrshme që dëgjonte nga turma popullore, e cila kërkonte veç vdekjen e saj: “Poshtë tirania! Vdekje bushtrës austriake! Rroftë Republika!”… Kur kishte mbërritur në shesh, hija e gijotinës e kishte trembur për një çast, ndoshta se pikërisht atëherë mund të ketë imagjinuar rënien e vrullshme drejt qafës së burrit të saj pak kohë më parë. Megjithatë, me dhëmbët e shtrënguar dhe sytë e përskuqur, gjithë gjak, me imazhin e fëmijëve të saj në sy, ajo kishte ngjitur shkallët pa lejuar ta shtyjnë apo ta tërheqin me forcë. Madje, siç kanë shkruar disa biografë, me të cilëve dhe Simone Bertière në librin Maria Antuaneta e pa nënshtruar, kur mbretëresha kishte ngjitur shkallët, padashur ajo i kishte shkelur këmbën xhelatit të saj Sanson dhe menjëherë, me refleksin e kulturës së saj, ajo i kishte thënë: “Më falni zotëri, mos ju lëndova?!”… Por dy minuta më vonë ishte pikërisht Henri Sanson që lëshonte vërtik thikën e mprehtë të gijotinës. Me një lëvizje të fuqishme, ai kishte rrëmbyer në shportë kokën e përgjakur të mbretëreshës, dhe në shenjë triumfi ia kishte treguar turmës në ekstazë. Ishte veçse koka e mbretëreshës… Ora dymbëdhjetë e një çerek. Koka dhe trupi i mbretëreshës do të çoheshin tek varri i mbretit, në rue d’Anjou. Nëntë muaj plot kishin kaluar midis dy vrasjeve, midis dy vdekjeve.

Pak kohë më vonë, Robespieri që kishte kërkuar ndëshkimin e mbretëreshës, do të ndëshkohej po në atë gijotinë. Dhe koka e tij e përgjakur do t’i tregohej përsëri turmës në ekstazë, që brohoriste: Rroftë Republika!…

Me ekzekutimin e Robespierit, terrori më së fundi mori fund edhe pse 15 muaj më vonë do t’i pritej koka dhe Elisabetës. Vajza e mbretit u shkëmbye më vonë me të burgosur francezë që mbanin ende austriakët. Ajo më pas do të martohej dhe s’do të kishte fëmijë. Ndërsa djali dhjetë vjeçar Louis-Charles, të cilin e morën gjoja «ta edukonin me frymë republikane», e mbyllën në kullën e Tempullit, ku u la pa ushqim, ku u sëmur dhe dy vjet më vonë do të shuhej në një dhomë të fshehtë, më 8 qershor të vitit 1795. Vetëm kur Napoleoni ra dhe do të internohej në ishullin e Shën Helenës, mbreti dhe mbretëresha do të rehabilitoheshin dhe eshtrat e tyre do të vendoseshin në bazilikën e Saint-Denis, aty ku ishin dhe eshtrat e mbretërve të parë të familjes Capet, të Francës.

Historia e dhimbshme dhe e pazakontë e Maria Antuanetës (Maria Antonia Johana Josepha) e kanë kthyer këtë figurë në një nga heroinat romantike të kohrave moderne. Mbreti Louis XVI, pothuaj ka mbetur në errësirë dhe për të shumë pak kujtohen, ndërkohë që gjithçka e saj është kthyer në një lloj reference. Madje disa studjues nuk ngurojnë të bëjnë paralele midis saj dhe Lady D. të kohës sonë, edhe pse ato i ndajnë pothuaj dy shekuj. Pse vallë Maria Antuanetë u kthye në një lloj heroine? Mos vallë pse ajo e përbuzi oborrin mbretëror dhe iu dha jetës së vërtetë? Apo pse ra viktimë e një dhune të pazakontë në momente ndryshimesh të mëdha historike?

Koka e prerë e Maria Antuanetës (kjo kokë na kujton padyshim dhe atë të mbretëreshës së Anglisë, Mari Stuart) që i tregohej turmës ashtu e përgjakur, mbetet padyshim një nga akuzat më të mëdha kundër dhunës revolucionare (ashtu siç mbeten të tilla dhe shumë femra shqiptare të vrara gjatë apo pas luftës, qoftë dhe pse guxuan të dashuronin). Asnjë motiv, asnjë argument nuk e ka justifikuar dhe nuk e justifikon këtë dhunë, që ashtu si në kohë të tjera revolucionesh këto dhuna të verbëta kanë krijuar varreza të pa imagjinueshme, që sot janë shprehje të barbarisë. Nobelisti Albert Kamy (Camus), autori i “tri absurdëve” (I huaji, Kaligula dhe Miti i Sizifit) dhe i veprës së famshme Murtaja, ka qënë nga të parët filozofë të shekullit XX që e ka studjuar eksesin e dhunës revolucionare dhe që ka shkruar kundër saj. Ai nuk kishte besim tek partitë (edhe pse kishte qënë anëtar i Partisë Komuniste Franceze) dhe nga ideologjitë e kohës. As tek Revolucioni dhe dhuna e tij. Ai ishte kundër çdo lloj violence, nga cilido krah që të vinte ajo. “Njeriu ka bërë shumë revolucione për të ndryshuar gjendjen njerëzore të tij, – shkruante ai, – por ai e ka parë se Revolucionet janë tjetërsuar. Sot, për të ruajtur identitetin e tij, njeriut i duhet të sfidojë realitetin ku jeton. Vetëm revolta e mbron atë, pasi ndryshe ai tjetërsohet. Madhështia qëndron tek revolta e pandërprerë dhe sakrifica për të ardhmen”.

Fati i Maria Antuanetës na rikujton dhe një diçka tjetër të jashtëzakonshme që e gjen në viktimat e kësaj lloj dhune. Viktimat kanë mëshirë për inkuizitorët dhe vrasësit e tyre (jo pak të burgosur politikë shqiptarë të kohës totalitare i kemi parë të tregojnë pikërisht këtë ndjenjë tejet humane). Siç shkruante dhe motra e mbretit Louis XVI në takimin e fundit, mbreti e kishte porositur djalin e tij që “mos të merrte hak në emër të tij”. Po kështu, në letrën e saj të fundit, Maria Antuanetë linte po këtë porosi: “Po e përsëris që asnjëherë ai të mos kërkojë të hakmerret për fatin tonë…I fal të gjithë armiqtë e mij për të keqen që më bënë…”

Historia e Maria Antuanetës nuk është thjesht një histori. Eshtë eksesi brutal i dhunës, ku jo rrallë turma e manipuluar nga ideologjitë totalitare (vallë sa të ndërgjegjshëm jemi bërë sot për këtë?) klith si në stadiumet romake plot brohorima, duke ulur gishtin e madh për të dhënë shenjën e vrasjes së viktimës, gladiatorit. Sidoqoftë, koka e prerë e Maria Antuanetës është një imazh që nuk mund të shqitet nga kujtesa e vetë Historisë. Ndoshta ky imazh mund të vlejë gjithnjë për t’i prerë udhën dhunës, kudo që shfaqet ajo dhe kurdo…